Είκοσι χρόνια, σχεδόν, λέει τις μεγάλες αλήθειες με έναν τρόπο, εντελώς δικό του. Παραδίδοντας ένα υλικό, που με τίποτα δεν πρέπει να μένει αθέατο, ο γελοιογράφος Πάνος Ζάχαρης είναι ένας δημιουργός, που ξέρει να συνδέει το δάκρυ με τη γροθιά, το τίποτα με την ελπίδα, τον δρόμο με την αληθινή ανάσταση. Σε μια διαρκή πορεία, από μικρές και μεγάλες στιγμές, που θεμελιώνουν τον άνθρωπο. Εκείνον τον άνθρωπο, που «πρέπει να περπατάει με το κεφάλι απέναντι στον ήλιο».

Πώς γεννιέται άραγε ένα σκίτσο; Από πού ξεκινάς; Από την εικόνα, τη φράση ή την ιδέα;

Η πρώτη ύλη είναι η επικαιρότητα κι όταν λέω «επικαιρότητα» δεν εννοώ απαραίτητα τη «μικροεπικαιρότητα» της ημέρας. Δηλαδή, η φτώχεια είναι ένα θέμα διαχρονικά επίκαιρο. Το μεταναστευτικό ή ο πόλεμος. Για μένα, όλα ξεκινούν από το τι θέλω να πω. Αποφασίζω τι θέλω να πω και με βάση αυτό, προσπαθώ να σκεφτώ τον πιο άμεσο τρόπο για να το διατυπώσω. Η σκηνοθεσία της εικόνας έρχεται σε δεύτερη φάση.

Υπάρχει κάποιος σκιτσογράφος – Έλληνας ή ξένος – που υπήρξε για σένα πρότυπο ή καταλυτική επιρροή;

Αλίμονο! Είμαι σίγουρα «μαθητής» και του Γιάννη Ιωάννου και του Στάθη. Με έχει επηρεάσει καθοριστικά ο Αρκάς, -αυτή, τώρα, είναι μια μεγάλη συζήτηση-.

Στα πρώτα του χρόνια, φαντάζομαι.

Ναι. Έχει υπάρξει πολύ καθοριστικός για μένα. Ο Κίνο, ο δημιουργός της Μαφάλντα, με έχει επηρεάσει έντονα. Οι δημιουργοί του Αστερίξ και του Λούκι Λουκ ήταν μεγάλη έμπνευση. Και ως προς τη θεματολογία, αλλά και το εικαστικό κομμάτι. Και βέβαια, ο Σπύρος Ορνεράκης, ο οποίος ήταν δάσκαλός μου. Αυτοί ήταν τα πρότυπά μου. Και καθώς εξελίσσομαι, τα σκίτσα μου αλληλεπιδρούν και «συνομιλούν» και με σκίτσα νεότερων συναδέρφων και «επηρεάζονται». Για παράδειγμα, ο συνάδερφος και πολύ καλός φίλος, Τάσος Αναστασίου, είναι ένας άνθρωπος, ο οποίος, παρότι είμαστε περίπου σύγχρονοι, -αυτός μετράει όμως αρκετά περισσότερα χρόνια από μένα- με επηρεάζει βαθιά. Δεν είναι μόνο τα ιερά τέρατα του παρελθόντος, που με έχουν επηρεάσει, δηλαδή.

Φυσικά, λογικό. Πάνο, είχα πάρει δώρο στην αδερφή μου, όταν πήγαινε στο Γυμνάσιο, το «Κεφάλαιο» του Μαρξ σε μορφή κόμικ. Περνάει το νόημα ενός τόσο σύνθετου ζητήματος μέσα από αυτή τη φόρμα;

Η γνώμη μου πάνω σε αυτό είναι μάλλον αντι- δημοφιλής. «Υπονομευτική» ίσως για τον κλάδο. Θεωρώ ότι ένα κύριο χαρακτηριστικό, που έχει το σκίτσο, αλλά σε ένα βαθμό και τα κόμικς, μάλλον το πολιτικό σκίτσο, κατά κύριο λόγο, είναι η συμπύκνωση. Δεν πιστεύω καθόλου στο «μια εικόνα ισούται με χίλιες λέξεις». Πιστεύω στην τεράστια αξία της μιας εικόνας και στην τεράστια αξία των χιλίων λέξεων. Η μια εικόνα είναι συμπύκνωση και οι χίλιες λέξεις είναι ανάλυση. Εξακολουθώ να αγαπώ την ανάλυση. Θεωρώ ότι μπορεί να λειτουργήσει μόνο ως ερέθισμα, ως μια πολύ πρώτη επαφή, σίγουρα ανολοκλήρωτη. Για μένα, ένα τόσο σύνθετο ζήτημα είναι πάρα πολύ δύσκολο να αποδοθεί. Έχει όμως την αξία του ως ένα πρώτο ερέθισμα.

Μέσα από το έργο σου αναδεικνύεται, μεταξύ άλλων, και το ταξικό ζήτημα. Ποια είναι η μορφή του σήμερα; Είναι πιο θολά τα όρια σε σχέση με 100 χρόνια πριν; Ένας 35αρης που δουλεύει σε μια εταιρεία και αμείβεται με 1.500 ευρώ είναι εργατική τάξη ή δεν είναι;

Πιστεύω ότι δεν έχει αλλάξει τίποτα ως προς την ουσία και τον πυρήνα. Προφανώς, υπάρχει εξέλιξη, υπάρχει προσαρμογή και κυρίως υπάρχει αλλαγή των αναγκών. Ο εργάτης του 2025 έχει ανάγκη ένα καλό κινητό τηλέφωνο, όπως ο εργάτης του 1925 είχε ανάγκη ένα αντίστοιχο εργαλείο. Έτσι το βλέπω. Το όποιο θόλωμα είναι, σε έναν βαθμό, εσκεμμένο. Είναι, σε μια προσπάθεια, να αμβλυνθούν οι ταξικές διαφορές. Ωστόσο, η ουσία δεν αλλάζει. Επιμένω πολύ στη λέξη «ανάγκη». Προφανώς, τα 1.500 ευρώ είναι, σε απόλυτο αριθμό, περισσότερα από τα 500. Το θέμα είναι τι ανάγκες καλύπτουν, τι ποιότητα ζωής υπάρχει σε κάθε χρονική περίοδο, με βάση τις δυνατότητες και τις ανάγκες. Αυτή τη στιγμή, οι δυνατότητες των εργαζόμενων να ζήσουν πολύ καλύτερα είναι πολύ περισσότερες. Με την αξιοποίηση της τεχνολογίας, της επιστήμης. Όταν βρισκόμαστε πίσω κι από παλιότερες εποχές και με έναν απόλυτο τρόπο, προφανώς και δεν έχει αλλάξει κάτι, επί της ουσίας.

Αν έπρεπε να συνοψίσεις την παγκόσμια πολιτική κατάσταση σήμερα σε ένα σκίτσο χωρίς λόγια, τι θα έδειχνες;

Αυτό σχετίζεται με ό,τι προσπαθώ να κάνω κάθε μέρα. Δεν μπορώ να σκεφτώ κάτι ιδιαίτερο.  Η αλήθεια είναι ότι με αιφνιδιάζει λίγο η ερώτηση.

Εννοώ, μια πρώτη εικόνα, που σου έρχεται.

Θα πήγαινα πάλι σε μια κατάσταση, όπου ένα πάρα πολύ μικρό κομμάτι του πληθυσμού κατέχει το συντριπτικά περισσότερο κομμάτι του παγκόσμιου πλούτου, σε αντίθεση με την πλειοψηφία των εργαζόμενων. Δεν θα ήθελα να το χρωματίσω με κάτι ευκαιριακό. Προφανώς, υπάρχουν ιδιαιτερότητες. Η διακυβέρνηση, για παράδειγμα, του Τραμπ είναι εμβληματική. Θα μπορούσε όντως να χρησιμοποιηθεί αυτός ως το κεντρικό πρόσωπο, που ενσαρκώνει το κακό, την αστάθεια, την ανασφάλεια. Όμως θα επέλεγα κάτι πιο διαχρονικό. Θα γυρνούσα πάλι στη σχέση της πλειοψηφίας των εργαζόμενων και της μικρής ελίτ.

Ε, αυτό, δεν έχει αλλάξει ποτέ.

Ναι. Και θα έμενα σε αυτό. Από εκεί και πέρα, κάθε περίοδος είναι διαφορετική. Έχει τους ήρωες, τους αντι- ήρωες, τις ιδιαιτερότητες. Αυτή τη στιγμή, είμαστε σε μια κατάσταση, που ίσως να είναι ο πρόλογος ενός μεγάλου πολέμου. Ενδεχομένως, να έβαζα και μια τέτοια πλευρά.

Πόσο δύσκολο είναι να κάνεις πολιτική σάτιρα, όταν η πραγματικότητα μοιάζει ήδη σουρεαλιστική;

Η πρόσφατη συνομιλία Τραμπ-Ζελένσκι, στον Λευκό Οίκο, είναι κάτι που με ξεπερνά ως δημιουργό. Ξέρεις ότι γίνεται έτσι, αλλά είναι άλλο πράγμα να το βλέπεις. Με σόκαρε αυτό και με έκανε να αναρωτιέμαι τι ρόλο έχω σε αυτή την κοινωνία. Κάτι τέτοιο δείχνει και πόσο οξύνονται και τα αδιέξοδα. Παλιά, υπήρχε κι ένα συμπαθητικό «γκριζάκι». Τώρα τα πράγματα τείνουν προς το μαύρο – άσπρο. Κατά τη δική μου άποψη, προς το μαύρο – κόκκινο. Νομίζω ότι όσο δυσκολεύουν τα πράγματα, οι αστικές ευγένειες μπαίνουν στην άκρη. Για να έρθει μπροστά η πραγματική πολιτική, η πραγματική σύγκρουση συμφερόντων.

Δεν κρατιούνται τα προσχήματα.

Για να είμαι ειλικρινής, κάτι τέτοιο μου αρέσει. Αλλά μερικές φορές, με δυσκολεύει ως δημιουργό.

Το καταλαβαίνω. Έχεις ήδη διανύσει μια μακρά πορεία στον χώρο της πολιτικής γελοιογραφίας. Ποια είναι τα επόμενα δημιουργικά βήματα που θα ήθελες να κάνεις;

Ως προς την πολιτική γελοιογραφία, η αλήθεια είναι ότι νιώθω αρκετά πλήρης. Δουλεύω, σχεδόν, είκοσι χρόνια ως πολιτικός γελοιογράφος. Το γεγονός ότι εξακολουθώ να εργάζομαι στον Τύπο, είναι μεγάλη υπόθεση. Υπάρχει πολύ βαθιά κρίση στον χώρο, στον Τύπο, γεγονός που έχει την αντανάκλασή του και στην πολιτική γελοιογραφία, η οποία είναι δεμένη με τον χώρο της εφημερίδας. Οπότε, από τη στιγμή που εξακολουθώ να δουλεύω –ζω από αυτή τη δουλειά, δημιουργώ σταθερά, χωρίς παρεμβάσεις- είναι μεγάλη υπόθεση. Δουλεύω σε εβδομαδιαίο έντυπο βέβαια –έχω δουλέψει πολύ λίγο σε ημερήσιο- ωστόσο δεν είναι αυτό κάτι, που μου λείπει. Το εβδομαδιαίο με βοηθά στο να μπορώ να πηγαίνω σε πιο μεγάλα θέματα, από το να κυνηγώ την επικαιρότητα της ημέρας. Ως προς τα κόμικς, έχω ακόμη ανεκπλήρωτους στόχους. Έχω ήδη ξεκινήσει να δουλεύω και κάποιες ιστορίες πιο μεγάλες. Μέχρι τώρα, έκανα μόνο αυτοτελή επεισοδιάκια. Αυτό είναι ένας στόχος. Και ο μεγάλος στόχος είναι να συνεχίσω να ζω από τη δουλειά μου. Κάτι που δεν είναι καθόλου αυτονόητο ή εύκολο με τις συνθήκες που επικρατούν.

Στο εύχομαι.

Είναι το μεγαλύτερό μου άγχος. Να συνεχίσω να δουλεύω και να μπορώ να δουλεύω ανενόχλητος, κάνοντας αυτά που θέλω. Μέχρι στιγμής, τσουλάει. Αλλά τα πράγματα δυσκολεύουν συνεχώς.

Αν είχες ένα τεράστιο, κεντρικό πανό, στην πλατεία Συντάγματος, στο οποίο μπορούσες να σχεδιάσεις ό,τι θέλεις, τι θα ζωγράφιζες και τι θα έγραφες;

Αν μιλάμε για τώρα, για σήμερα, μάλλον θα έκανα κάτι σε σχέση με τα Τέμπη. Ίσως να επανασχεδίαζα ένα από τα υπάρχοντα σκίτσα, που έχω κάνει για τα Τέμπη, αν δεν σκεφτόμουν κάτι καλύτερο. Ένα σκίτσο, που έχω κάνει και που αγαπώ πάρα πολύ, δείχνει μια δακρυσμένη κοπέλα, της οποίας το δάκρυ σχηματίζει μια γροθιά. Ο πόνος και η θλίψη να γίνουν δύναμη για να πάμε ένα βήμα παρακάτω. Για να αποδοθεί δικαιοσύνη και να λυθούν ριζικά κάποια προβλήματα. Αυτή θα ήταν η συμβολή μου.   

Σε ευχαριστώ πάρα πολύ!

Κι εγώ.