Ο ανθρώπινος εγκέφαλος περνά από πέντε διακριτικές φάσεις ανάπτυξης στη διάρκεια της ζωής μας – με καίρια «σημεία καμπής» στα 9, 32, 66 και 83 έτη.

Εάν στη δουλειά, στην οικογένεια ή γενικά γύρω σας βλέπετε 30άρηδες που φέρονται σαν έφηβοι, δεν κάνετε λάθος. Ούτε κι εκείνοι, πιθανότατα, αφού νέα έρευνα εξετάζει τη διαδικασία ωρίμανσης του εγκεφάλου και καταλήγει σε ενδιαφέροντα συμπεράσματα. Ας το δούμε όμως από την αρχή.
Ο εγκέφαλος δεν ωριμάζει σταθερά από τη γέννηση μέχρι τα βαθιά μας γεράματα. Αντίθετα, αλλάζει περνώντας σημαντικά μεταβατικά στάδια. Αυτά είναι τα συμπεράσματα μιας μεγάλης μελέτης στην οποία συμμετείχαν περίπου 4.000 άνθρωποι μέχρι την ηλικία των 90 ετών, οι οποίοι υποβλήθηκαν σε απεικονιστικές εξετάσεις με σκοπό να καταγραφούν οι συνδέσεις μεταξύ των εγκεφαλικών κυττάρων.

Οι ερευνητές του Πανεπιστημίου Cambridge που διεξήγαγαν τη συγκεκριμένη έρευνα διαπίστωσαν ότι ο εγκέφαλος παραμένει στην «εφηβική φάση» έως τις αρχές της τρίτης δεκαετίας της ζωής μας, περίοδο που χαρακτηρίζεται ως «κορύφωση». Τα ευρήματα εκτιμάται ότι μπορούν να βοηθήσουν στην κατανόηση του γιατί ο κίνδυνος εμφάνισης ψυχικών διαταραχών και άνοιας μεταβάλλεται σημαντικά κατά τη διάρκεια της ζωής.

Οι πέντε φάσεις του εγκεφάλου

Η μελέτη κατέδειξε ότι η εξέλιξη του εγκεφάλου δεν ακολουθεί μια ευθεία και ομοιόμορφη πορεία. Αντίθετα, διαμορφώνονται πέντεδιακριτές φάσεις:

• Παιδική ηλικία – από τη γέννηση έως τα 9 έτη
• Εφηβεία – από τα 9 έως τα 32
• Ενήλικη ζωή – από τα 32 έως τα 66
• Πρώιμη γήρανση – από τα 66 έως τα 83
• Ύστερη γήρανση – από τα 83 και μετά

Όπως δήλωσε στο BBC η επικεφαλής συγγραφέας της μελέτης, Δρ Alexa Mousley, «ο εγκέφαλος αναδιοργανώνει διαρκώς τις συνδέσεις του σε όλη τη διάρκεια της ζωής μας. Ενισχύει και αποδυναμώνει συνδέσεις και αυτό δεν γίνεται με σταθερό ρυθμό – υπάρχουν διακυμάνσεις και φάσεις επανασυνδεσιμότητας».

Οι ηλικίες που αναφέρονται παραπάνω δεν ισχύουν για όλους. Κάποιοι φτάνουν τα στάδια αυτά νωρίτερα και άλλοι αργότερα. Ωστόσο, οι ερευνητές τόνισαν ότι ήταν εντυπωσιακό το πόσο καθαρά αναδείχθηκαν αυτά τα ορόσημα στα δεδομένα που συνέλεξαν. Τα συμπεράσματα κατέστησαν δυνατά χάρη στον τεράστιο αριθμό εγκεφαλικών απεικονίσεων που ήταν διαθέσιμες για ανάλυση, όπως αναφέρεται στη μελέτη που δημοσιεύτηκε στο επιστημονικό περιοδικό Nature Communications.

Οι 4 φάσεις ανάπτυξης του εγκεφάλου

Παιδική ηλικία
Το πρώτο στάδιο χαρακτηρίζεται από ραγδαία αύξηση του μεγέθους του εγκεφάλου. Παράλληλα όμως ξεκινά σταδιακή «μείωση» των υπερβολικών συνάψεων που δημιουργήθηκαν κατά την έναρξη της ζωής.Ο ανθρώπινος εγκέφαλος δεν λειτουργεί τόσο αποδοτικά σε αυτή τη φάση. Οι ειδικοί τον παρομοιάζουν με ένα παιδί που περπατά σε ένα πάρκο χωρίς προορισμό, πηγαίνοντας από σημείο σε σημείο χωρίς συγκεκριμένη πορεία και προορισμό.

Εφηβεία
Από την ηλικία των 9 ετών συμβαίνει μια απότομη μετάβαση στον εγκέφαλο. Οι συνδέσεις του εγκεφάλου περνούν σε περίοδο έντονης αποδοτικότητας – μια «ριζική αλλαγή», όπως την περιγράφει η Δρ Mousley. Είναι επίσης το στάδιο όπου παρατηρείται ο μεγαλύτερος κίνδυνος εμφάνισης ψυχικών διαταραχών.Η εφηβεία ξεκινά με την ορμονική αλλαγή της ήβης, αλλά ολοκληρώνεται πολύ αργότερα απ’ όσο πιστεύαμε. Για χρόνια θεωρούσαμε ότι τελειώνει στα τέλη της εφηβικής ηλικίας, στη συνέχεια πιστεύαμε ότι φτάνει μέχρι τη δεκαετία των 20, και τώρα τα δεδομένα δείχνουν ότι ολοκληρώνεται στις αρχές των 30.

Είναι η μοναδική φάση στη ζωή όπου ο εγκέφαλος γίνεται πιο αποδοτικός. Σύμφωνα με τη Δρ Mousley, αυτό ενισχύει στοιχεία που δείχνουν ότι η λειτουργία του εγκεφάλου «κορυφώνεται» γύρω στην ηλικία των 32 ετών.

Ενήλικη ζωή
Ακολουθεί το μεγαλύτερο και σταθερότερο στάδιο λειτουργίας του εγκεφάλου, διάρκειας περίπου 30 ετών. Οι αλλαγές γίνονται πολύ πιο αργά, ενώ η αποδοτικότητα σταδιακά αντιστρέφεται. Η Δρ Mousley εξηγεί ότι η εικόνα αυτή «ευθυγραμμίζεται με την αίσθηση σταθερότητας στην ευφυΐα και στην προσωπικότητα» που οι περισσότεροι παρατηρούμε στον εαυτό μας και τους γύρω μας.

Πρώιμη γήρανση
Ξεκινά γύρω στα 66. Δεν πρόκειται για απότομη πτώση των εγκεφαλικών λειτουργιών, αλλά για σταδιακή αναδιάρθρωση. Ο εγκέφαλος σταματά να λειτουργεί ως ενιαίο σύνολο και αρχίζει να «σπάει» σε ομάδες περιοχών που δουλεύουν πιο στενά μεταξύ τους, σαν μέλη συγκροτήματος που ξεκινούν soloκαριέρα! Αν και η μελέτη εξέτασε υγιείς εγκεφάλους, αυτή είναι η ηλικία όπου αρχίζουν να αυξάνονται τα ποσοστά άνοιας και υπέρτασης – δύο παράγοντες που επηρεάζουν σημαντικά τη λειτουργία του εγκεφάλου.

Ύστερη γήρανση
Από την ηλικία των 83 ετών και μετά η λειτουργία του εγκεφάλου μπαίνει σε ένα τελικό στάδιο.Τα διαθέσιμα δεδομένα είναι λιγότερα, καθώς ήταν πιο δύσκολο να βρεθούν ηλικιωμένοι με υγιή εγκεφαλική λειτουργία για απεικόνιση. Ωστόσο, οι αλλαγές μοιάζουν με αυτές της πρώιμης γήρανσης, αλλά είναι ακόμα εντονότερες.

Η Δρ Mousley ανέφερε ότι αυτό που την εξέπληξε περισσότερο ήταν το πόσο «ακριβώς τα στάδια αυτά ταιριάζουν με σημαντικά ορόσημα της ζωής», όπως η ήβη, οι μεγάλες κοινωνικές αλλαγές των αρχών της τρίτης δεκαετίας ή τα προβλήματα υγείας της ώριμης ηλικίας.

Ένας νέος χάρτης για την επιστήμη του εγκεφάλου

Η μελέτη δεν εξέτασε διαφορές μεταξύ ανδρών και γυναικών, όμως αναμένονται νέα ερωτήματα, όπως για τον αντίκτυπο της εμμηνόπαυσης στη λειτουργία του εγκεφάλου στις γυναίκες. Ο καθηγητής Duncan Astle, συνυπεύθυνος της έρευνας, σημείωσε κάποιες παρατηρήσεις. «Πολλές νευροαναπτυξιακές, ψυχιατρικές και νευρολογικές καταστάσεις συνδέονται με τον τρόπο που είναι συνδεδεμένος ο εγκέφαλος. Οι διαφορές στη νευρωνική συνδεσιμότητα προβλέπουν δυσκολίες στην προσοχή, τη γλώσσα, τη μνήμη και σε μια σειρά συμπεριφορών». Η καθηγήτρια Tara Spires-Jones από το Πανεπιστήμιο του Εδιμβούργου, που δεν συμμετείχε στην έρευνα, χαρακτήρισε τα αποτελέσματα «εξαιρετικά ενδιαφέροντα» και «απόλυτα εναρμονισμένα με όσα γνωρίζουμε για τη γήρανση του εγκεφάλου», υπογραμμίζοντας όμως ότι δεν βιώνουν όλοι τις αλλαγές στην ίδια ηλικία.