Το μακρινό 1987, ο θάνατος του Μπίλι Μπο στα 33 του χρόνια, ήταν η αποκορύφωση ενός φόβου που είχε αρχίσει να τρυπώνει στο μυαλό μας: Σεξ = θάνατος από μία άγνωστη ασθένεια, το AIDS…
Κάπου στα μέσα της δεκαετίας του ’80, στις αρχές της εφηβείας, ένας βιολόγος στο σχολείο αποφάσισε να μας κάνει μάθημα για το AIDS, μία νέα και τρομαχτική ασθένεια που εξαπλωνόταν και που σχετιζόταν με το σεξ. Το Internet προφανώς δεν υπήρχε ούτε σαν υποψία, οπότε η έρευνα για την εργασία που μας είχε αναθέσει να παρουσιάσουμε σε σχετική εκδήλωση σε όλο το σχολείο γινόταν αποκλειστικά από πληροφορίες που συλλέγαμε από τις εφημερίδες. Λίγες μέρες μετά, μια ομάδα μαθητών παρουσιάσαμε έντρομοι στο αμφιθέατρο την εργασία μας για το AIDS μπροστά σε εξίσου έντρομους συμμαθητές μας. Όλοι σκεφτόμασταν το ίδιο πράγμα: δηλαδή, αν κάνουμε έρωτα, θα κινδυνεύουμε να πεθάνουμε;
Για αρκετό διάστημα, η απάντηση ήταν άγνωστη. Γνωρίζαμε την αξία των προφυλακτικών, αλλά δεν γνωρίζαμε πολλά για τη μετάδοση. Ένα φιλί, μία χειραψία, ακόμη και η χρήση κοινόχρηστης τουαλέτας θα μπορούσε να έχει μοιραία συνέπεια για τη ζωή μας.
Κανείς δεν καταλάβαινε τι ήταν αυτή η ασθένεια που χτυπούσε ξαφνικά νέους, υγιείς ανθρώπους. Στη φαντασία μας ισοδυναμούσε με βέβαιο θάνατο. Και σήμερα, με την απόσταση των δεκαετιών, είναι δύσκολο να εξηγήσουμε στις νεότερες γενιές πόσο σκοτεινή υπήρξε εκείνη η περίοδος, όχι μόνο στη χώρα μας αλλά διεθνώς.
Μία μικρή ανασκόπηση, μπορεί να βοηθήσει να καταλάβουμε τι συνέβαινε τότε αλλά και τα άλματα που έχουν συντελεστεί σήμερα με τη βοήθεια της έρευνας και την εξέλιξη των θεραπειών.
Ένας αόρατος εχθρός
Το 1981, δημοσιεύονται στις ΗΠΑ οι πρώτες καταγεγραμμένες περιπτώσεις μιας άγνωστης τότε ασθένειας. Νέοι άνδρες, κατά τα άλλα υγιείς, εμφάνιζαν σπάνιες λοιμώξεις και καρκίνους που κανείς δεν μπορούσε να εξηγήσει. Η επιστημονική κοινότητα αρχίζει να ανησυχεί. Το 1982, δίνεται επίσημα στην ασθένεια το όνομα AIDS, Σύνδρομο Επίκτητης Ανοσολογικής Ανεπάρκειας. Μέχρι τότε όμως, η κοινωνία είχε ήδη τρομοκρατηθεί.
Η ταυτοποίηση του ιού
Το 1983, οι ερευνητές ανακοινώνουν ότι εντόπισαν τον ιό που προκαλεί το AIDS. Ονομάζεται HIV και προσβάλλει το ανοσοποιητικό σύστημα. Η γνώση αρχίζει να ξεκαθαρίζει το τοπίο, όμως ο φόβος δεν έχει ακόμα υποχωρήσει. Για πολλά χρόνια η διάγνωση ισοδυναμεί με καταδίκη. Χιλιάδες άνθρωποι σε όλο τον κόσμο πεθαίνουν μέσα σε λίγους μήνες από τη στιγμή που μαθαίνουν ότι είναι οροθετικοί. Οι οικογένειες δεν ξέρουν πώς να προστατευτούν. Ο στιγματισμός είναι αμείλικτος.
Η εποχή της σιωπής
Πέρα από τον αντίκτυπο στην υγεία των ασθενών υπήρχε και το κοινωνικό στίγμα. Η ασθένεια των ομοφυλόφιλων, η ασθένεια των εξαρτημένων, η ασθένεια των παιδιών που γεννιόντουσαν από ασθενείς μητέρες. Οι άνθρωποι που ζούσαν με HIV αντιμετώπιζαν φόβο, απομόνωση και προκαταλήψεις. Πολλοί έκρυβαν την αλήθεια από φίλους, συνεργάτες και οικογένεια. Σχολεία αρνούνταν την είσοδο παιδιών με HIV. Για χρόνια ολόκληρα το AIDS δεν ήταν μόνο επιδημία, ήταν ένα συλλογικό τραύμα.
Η επιστήμη αντιδρά και η ελπίδα επιστρέφει
Το 1987, φτάνει το πρώτο αντιρετροϊκό φάρμακο. Δεν είναι τέλειο, όμως είναι η αρχή. Το πραγματικό σημείο καμπής έρχεται στα μέσα της δεκαετίας του 1990 με τη συνδυασμένη αντιρετροϊκή θεραπεία. Για πρώτη φορά η ασθένεια γίνεται διαχειρίσιμη. Οι ασθενείς δεν πεθαίνουν πια γρήγορα. Ξαναδουλεύουν. Ερωτεύονται. Χτίζουν οικογένειες. Ανακτούν τη ζωή τους.Η ανθρωπότητα βλέπει μια νίκη που λίγοι πίστευαν ότι θα ζούσαν για να δουν.
Κι εμείς, οι πενηντάρηδες του σήμερα, που ζήσαμε την εμφάνιση και τον τρόμο του AIDS, γιορτάζουμε ακόμη πιο ξέφρενα τη νίκη της επιστήμης απέναντι στον φόβο και την ασθένεια. Ναι, με αυτή τη σειρά.
Σήμερα
Ο HIV δεν έχει εξαφανιστεί. Εκατομμύρια άνθρωποι συνεχίζουν να ζουν με τον ιό σε όλο τον κόσμο και υπάρχουν ακόμα ανισότητες στην πρόσβαση στη θεραπεία, ειδικά σε φτωχότερες χώρες, αυτές που ονομάζουμε χώρες του τρίτου κόσμου. Όμως το τοπίο δεν θυμίζει σε τίποτα την εφιαλτική δεκαετία του 1980. Με τα σύγχρονα φάρμακα οι άνθρωποι με HIV μπορούν να ζήσουν μια πλήρη ζωή. Με σωστή αγωγή ο ιός μπορεί να φτάσει σε μη ανιχνεύσιμο επίπεδο και να μην μεταδίδεται.
Από την εποχή που φοβόμασταν ότι το σεξ μπορεί να μας σκοτώσει, περάσαμε σε μια εποχή γνώσης, ενημέρωσης και αποτελεσματικής θεραπείας. Η επιστήμηνίκησεέναν αντίπαλο πουκάποτε φαινόταν ανίκητος. Χρωστάμε σε όσους χάθηκαν να μη θεωρούμε τίποτα δεδομένο. Χρωστάμε σε όσους ζουν με HIV να συνεχίσουμε να μιλάμε για ενημέρωση, πρόληψη και εξάλειψη του στίγματος. Χρωστάμε στις νέες γενιές να γνωρίζουν και όχι να φοβούνται.
Και ίσως αυτό είναι το σημαντικότερο επίτευγμα αυτής της ιστορίας. Ότι από τον φόβο περάσαμε στη γνώση. Από την απόγνωση περάσαμε στην ελπίδα. Και η ζωή, τελικά, νίκησε.
