Ένα αυξανόμενο φαινόμενο που απαιτεί προσοχή
Ο καρκίνος του πνεύμονα εξακολουθεί να αποτελεί την πρώτη αιτία θανάτου από καρκίνο παγκοσμίως, με περισσότερους από 1,8 εκατομμύρια θανάτους το 2022. Παρότι συνδέεται στενά με το κάπνισμα, οι ειδικοί επισημαίνουν ότι χιλιάδες άνθρωποι που δεν έχουν καπνίσει ποτέ προσβάλλονται επίσης από τη νόσο. Σύμφωνα με πρόσφατη δημοσίευση στο έγκριτο περιοδικό JAMA, το 15% έως 20% των διαγνώσεων καρκίνου του πνεύμονα αφορά μη καπνιστές — δηλαδή άτομα που έχουν καπνίσει λιγότερα από 100 τσιγάρα στη ζωή τους.
Όπως σημειώνουν οι καθηγητές της Ιατρικής Σχολής ΕΚΠΑ, Θεοδώρα Ψαλτοπούλου, Αλεξάνδρα Σταυροπούλου και Θάνος Δημόπουλος, τα νέα δεδομένα ανατρέπουν την εικόνα του “καρκίνου του καπνιστή” και επιβάλλουν ευρύτερη ενημέρωση και πρόληψη.
Ποιοι κινδυνεύουν περισσότερο
Τα επιδημιολογικά στοιχεία δείχνουν ότι ο καρκίνος του πνεύμονα σε μη καπνιστές πλήττει συχνότερα γυναίκες, συνήθως γύρω στα 67 έτη — ελαφρώς νεότερες σε σχέση με όσους έχουν ιστορικό καπνίσματος.
Η γεωγραφική κατανομή παρουσιάζει επίσης μεγάλες διαφοροποιήσεις: στην Ταϊβάν, το 83% των περιστατικών αφορά γυναίκες, ενώ άτομα ασιατικής καταγωγής εμφανίζουν υψηλότερη επίπτωση της νόσου σε σύγκριση με άλλες πληθυσμιακές ομάδες.
Παράγοντες κινδύνου: από το ραδόνιο έως τη ρύπανση
Η επιστημονική κοινότητα στρέφει την προσοχή της στους περιβαλλοντικούς και γενετικούς παράγοντες που φαίνεται να συμβάλλουν στην εμφάνιση της νόσου στους μη καπνιστές.
· Το ραδόνιο, φυσικό ραδιενεργό αέριο που απελευθερώνεται από το υπέδαφος, θεωρείται ισχυρός καρκινογόνος παράγοντας και ευθύνεται για έως και 21.000 θανάτους ετησίως στις ΗΠΑ.
· Η ατμοσφαιρική ρύπανση, που υπερβαίνει τα ασφαλή όρια για το 99% του παγκόσμιου πληθυσμού, αυξάνει τον κίνδυνο εμφάνισης αδενοκαρκινώματος, του συχνότερου τύπου καρκίνου πνεύμονα στους μη καπνιστές.
· Το παθητικό κάπνισμα αυξάνει τον κίνδυνο κατά 28%, ενώ ο αμίαντος και η σιλικόνη έχουν επίσης ενοχοποιηθεί.
· Τέλος, το οικογενειακό ιστορικό καρκίνου του πνεύμονα σε συγγενή πρώτου βαθμού αυξάνει τον κίνδυνο κατά 51%.
Γονιδιακές μεταλλάξεις και εξατομικευμένες θεραπείες
Ο καρκίνος του πνεύμονα στους μη καπνιστές διαφέρει σε μοριακό επίπεδο από εκείνον των καπνιστών. Περίπου 60% έως 80% των όγκων ανήκουν στον τύπο του αδενοκαρκινώματος, με χαμηλότερο συνολικό φορτίο μεταλλάξεων, αλλά πολύ περισσότερες στοχεύσιμες γονιδιακές αλλοιώσεις.
· Οι μεταλλάξεις στο γονίδιο EGFR εμφανίζονται στο 40%-60% των μη καπνιστών, έναντι μόλις 10% στους καπνιστές.
· Οι αναδιατάξεις του γονιδίου ALK είναι έως πέντε φορές συχνότερες.
Αυτές οι μεταλλάξεις έχουν τεράστια κλινική σημασία, καθώς επιτρέπουν εξατομικευμένες θεραπείες με στοχεύσιμους αναστολείς τυροσινικής κινάσης, που μπορούν να παρατείνουν την επιβίωση ακόμη και πάνω από 3 έως 5 χρόνια σε προχωρημένα στάδια.
Από τη διάγνωση στη θεραπεία
Η διάγνωση βασίζεται σε σύγχρονες απεικονιστικές μεθόδους — όπως αξονική τομογραφία, PET/CT και μαγνητική εγκεφάλου — σε συνδυασμό με βιοψία για ιστολογική επιβεβαίωση. Η μοριακή ανάλυση των δειγμάτων έχει καταστεί πλέον απαραίτητη, καθώς επιτρέπει τον εντοπισμό μεταλλάξεων που καθοδηγούν τη θεραπεία.
Η θεραπευτική στρατηγική εξαρτάται από το στάδιο και το γενετικό προφίλ του όγκου:
· Χειρουργική επέμβαση στα πρώιμα στάδια, συχνά σε συνδυασμό με επικουρική στοχευμένη θεραπεία.
· Στοχευμένες θεραπείες πρώτης γραμμής σε προχωρημένη νόσο, με πολύ καλύτερα αποτελέσματα από τη χημειοθεραπεία.
· Ανοσοθεραπεία με πιο περιορισμένο ρόλο στους μη καπνιστές, ιδίως όταν υπάρχουν μεταλλάξεις που μειώνουν την ανταπόκριση.
Καθυστέρηση διάγνωσης και ανάγκη για προσυμπτωματικό έλεγχο
Παρά τις σημαντικές ιατρικές εξελίξεις, η διάγνωση συχνά καθυστερεί. Περισσότεροι από 4 στους 10 μη καπνιστές διαγιγνώσκονται σε προχωρημένα στάδια (III ή IV), όταν η χειρουργική αντιμετώπιση δεν είναι πλέον δυνατή. Στις ΗΠΑ δεν υπάρχει ακόμη πρόγραμμα προληπτικού ελέγχου για μη καπνιστές, ωστόσο χώρες όπως η Ταϊβάν έχουν ήδη εφαρμόσει προσυμπτωματικό έλεγχο σε άτομα με οικογενειακό ιστορικό, με αποτέλεσμα το 95% των διαγνώσεων να γίνεται σε πρώιμο και αντιμετωπίσιμο στάδιο.
Το ψυχολογικό βάρος και το κοινωνικό στίγμα
Πέρα από την ιατρική διάσταση, οι ασθενείς συχνά αντιμετωπίζουν και ένα αόρατο βάρος: το στίγμα.
Η ευρέως διαδεδομένη αντίληψη ότι ο καρκίνος του πνεύμονα αφορά «μόνο καπνιστές» μπορεί να οδηγήσει σε ενοχές και κοινωνική απομόνωση για όσους νοσούν χωρίς να έχουν καπνίσει ποτέ. Η ενημέρωση και η ευαισθητοποίηση του κοινού είναι κρίσιμες, ώστε οι ασθενείς να μην αισθάνονται υπεύθυνοι για την ασθένειά τους και να λαμβάνουν την στήριξη και την κατανόηση που χρειάζονται.
Μία διαφορετική νόσος που απαιτεί διαφορετική ματιά
Ο καρκίνος του πνεύμονα σε μη καπνιστές δεν είναι σπάνιος και δεν πρέπει να υποτιμάται. Αποτελεί διακριτή κλινική οντότητα, με διαφορετικά αίτια, γενετικά χαρακτηριστικά και θεραπευτικές προσεγγίσεις. Η έγκαιρη αναγνώριση των συμπτωμάτων και η αξιοποίηση της εξατομικευμένης ιατρικής προσφέρουν σήμερα πραγματικές ελπίδες επιβίωσης.
Η απουσία ιστορικού καπνίσματος δεν σημαίνει απουσία κινδύνου — και αυτό είναι ίσως το πιο σημαντικό μήνυμα που πρέπει να περάσει στη δημόσια υγεία.
