Η συζήτηση γύρω από τη γήρανση και την αντιμετώπισή της έχει πάψει προ πολλού να είναι μόνο φιλοσοφική ή βιολογική. Σήμερα, για τους πιο ισχυρούς του πλανήτη, η φθορά του χρόνου μοιάζει με ένα «τεχνικό πρόβλημα» που η επιστήμη μπορεί –και πρέπει– να λύσει. Με τεράστιες επενδύσεις στη βιοτεχνολογία και την ιατρική έρευνα, αλλά και με στρατηγικές συνεργασίες ανάμεσα σε start-ups και πανεπιστημιακά ιδρύματα, οι δισεκατομμυριούχοι της Σίλικον Βάλεϊ και πέραν αυτής οραματίζονται έναν κόσμο όπου η ανθρώπινη ζωή θα επεκτείνεται επ’ αόριστον. Όμως, πίσω από αυτό το «όνειρο αθανασίας» κρύβονται κοινωνικές και πολιτικές προεκτάσεις που αγγίζουν την ίδια την ισορροπία της δημόσιας υγείας και της κοινωνικής δικαιοσύνης.
Πώς οι πλούσιοι και ισχυροί σχεδιάζουν να νικήσουν τον θάνατο: Η συζήτηση Πούτιν – Σι Τζινπίνγκ και η επιστημονική φαντασία που γίνεται πολιτική
Όταν, στις αρχές Σεπτεμβρίου, ο Βλαντίμιρ Πούτιν και ο Σι Τζινπίνγκ πιάστηκαν σε ανοιχτό μικρόφωνο να συζητούν για το πώς μπορεί ο άνθρωπος να παραμείνει νέος ή και να ζήσει «για πάντα», η εικόνα έμοιαζε να ξεπηδά από σελίδες επιστημονικής φαντασίας. «Με την πρόοδο της βιοτεχνολογίας, τα ανθρώπινα όργανα μπορούν να μεταμοσχεύονται συνεχώς, και οι άνθρωποι να παραμένουν όλο και πιο νέοι – ακόμη και να πετύχουν την αθανασία», είπε ο Ρώσος πρόεδρος. «Υπάρχει η πιθανότητα», πρόσθεσε, «να ζήσουμε έως και 150 χρόνια».
Από τη δημόσια υγεία στη Silicon Valley: Το νέο όραμα της μακροζωίας
Η ιστορία της ανθρωπότητας είναι ιστορία διαρκούς μάχης με τον χρόνο. Στον 20ό αιώνα, η πρόοδος της ιατρικής και της δημόσιας υγείας έφερε πρωτοφανή αύξηση στο προσδόκιμο ζωής. Σήμερα, όμως, για μια ομάδα δισεκατομμυριούχων επενδυτών, κυρίως από τη Silicon Valley, αυτό δεν αρκεί. Το όραμά τους δεν είναι απλώς η μακροζωία, αλλά η αθανασία. Επενδύουν σε εργαστήρια βιοτεχνολογίας, σε πειράματα ανανέωσης ιστών, ακόμη και σε πρακτικές όπως η μετάγγιση «νεανικού αίματος».
Οι διαφορετικές εκδοχές της «αθανασίας»
Το κίνημα των «αθανάτων» δεν είναι ενιαίο. Κάποιοι πιστεύουν πως η συγχώνευση με την τεχνητή νοημοσύνη θα επιτρέψει στον άνθρωπο να γίνει μετα-ανθρώπινος και να ζει αιώνια σε ένα ψηφιακό σύμπαν. Άλλοι οραματίζονται την πλήρη αναδόμηση του κοινωνικού και πολιτικού συστήματος ώστε η τεχνολογική πρόοδος να προχωρά χωρίς περιορισμούς. Υπάρχει, τέλος, και η πιο «πραγματιστική» εκδοχή, όπως αυτή που εκφράζουν ηγεσίες όπως ο Σι και ο Πούτιν: αξιοποίηση της ιατρικής και των βιοεπιστημών για να καθυστερήσει η γήρανση και να επιτευχθεί η αναζωογόνηση.
Healthspan: η νέα παράμετρος στη συζήτηση
Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας ορίζει το «υγιές γήρας» όχι μόνο ως τη διάρκεια ζωής, αλλά κυρίως ως τη διατήρηση της λειτουργικότητας και της ευεξίας. Σε αυτό το πλαίσιο, ο όρος healthspan –δηλαδή τα χρόνια που ζούμε υγιείς, χωρίς σοβαρές ασθένειες– έχει αποκτήσει μεγαλύτερη σημασία από το ίδιο το lifespan. Στόχος, πλέον, είναι όχι απλώς περισσότερα χρόνια, αλλά περισσότερα ποιοτικά χρόνια.
Τα όρια της επιστήμης και οι πειραματισμοί
Από τα πειράματα σε ποντίκια με μετάγγιση «νεανικού αίματος» μέχρι τις θεραπείες που υπόσχονται αναστροφή του βιολογικού ρολογιού, η έρευνα κινείται ανάμεσα σε επιστημονική και ηθική αβεβαιότητα. Κάποιες μέθοδοι –όπως οι αμφιλεγόμενες κλινικές που πωλούν μεταγγίσεις πλάσματος νέων δοτών– έχουν καταγγελθεί από τον αμερικανικό FDA ως «εκμετάλλευση της αγωνίας των ανθρώπων». Κι όμως, οι επενδύσεις συνεχίζονται, με την υπόσχεση ότι «σύντομα» θα έρθει η στιγμή της μεγάλης ανατροπής.
Longevity Escape Velocity: Ο αγώνας με τον χρόνο
Ένα από τα πιο συζητημένα σενάρια είναι το λεγόμενο longevity escape velocity: η στιγμή που η επιστήμη θα μπορεί να θεραπεύει τις ασθένειες ταχύτερα από όσο γερνάει ο οργανισμός. Αν αυτό επιτευχθεί, τότε –θεωρητικά– η βιολογική φθορά δεν θα οδηγεί αναπόφευκτα στον θάνατο. Ωστόσο, η υπόθεση αυτή βασίζεται στην πεποίθηση ότι η τεχνολογία θα συνεχίσει να προοδεύει με εκθετικούς ρυθμούς, κάτι που πολλοί επιστήμονες αμφισβητούν.
Η κριτική: Όταν η ζωή δεν είναι αλγόριθμος
Πολλοί βιολόγοι και γιατροί προειδοποιούν ότι η υπεραπλούστευση του φαινομένου της γήρανσης σε ένα «τεχνικό πρόβλημα» αγνοεί τη βιολογική και κοινωνική πολυπλοκότητα της ζωής. Όπως τόνισε ο νομπελίστας Venki Ramakrishnan, η αλαζονεία ορισμένων φυσικών και μηχανικών οδηγεί συχνά σε παραγνώριση του ουσιώδους: η θνητότητα δεν μπορεί να μετατραπεί σε κώδικα.
Όταν η επιστημονική φαντασία γίνεται πολιτική ατζέντα
Κι όμως, οι συζητήσεις αυτές δεν περιορίζονται στα εργαστήρια. Η αναζήτηση της αθανασίας έχει φτάσει στο ανώτατο πολιτικό επίπεδο. Το 2025, με την επιστροφή του Ντόναλντ Τραμπ στον Λευκό Οίκο, η στενή συνεργασία με τις μεγάλες τεχνολογικές εταιρείες ενίσχυσε ακόμη περισσότερο τις φωνές που βλέπουν την αθανασία όχι ως όνειρο, αλλά ως επενδυτική και πολιτική στρατηγική.
Το διακύβευμα για την κοινωνία
Ενώ οι ισχυροί του πλανήτη επενδύουν σε τεχνολογίες που υπόσχονται να νικήσουν τον θάνατο, το ερώτημα παραμένει: ποιος θα επωφεληθεί; Θα πρόκειται για μια νέα ανισότητα, όπου οι λίγοι θα παρατείνουν τη ζωή τους επ’ αόριστον, ενώ οι πολλοί θα συνεχίσουν να ζουν και να πεθαίνουν με τα όρια της ανθρώπινης φύσης;
