Η νόσος Alzheimer, που χαρακτηρίζεται από την παρουσία πλακών αμυλοειδούς-β έξω από τους νευρώνες και δεματίων tau στο εσωτερικό τους, παραμένει μία από τις μεγαλύτερες προκλήσεις της νευρολογίας. Τα διαθέσιμα φάρμακα παρέχουν μόνο προσωρινή και μέτρια ανακούφιση, χωρίς να σταματούν την εξέλιξη της νόσου. Σε αυτό το πλαίσιο, ο διατροφικός περιορισμός —δηλαδή η μείωση θερμίδων, η διαλειμματική νηστεία, η κετογονική δίαιτα ή η μεσογειακού τύπου διατροφή— αναδεικνύεται σε πολλά υποσχόμενη μη φαρμακευτική παρέμβαση.
«Μελέτες σε πειραματόζωα δείχνουν ότι ο διατροφικός περιορισμός μπορεί να μειώσει τις εναποθέσεις αμυλοειδούς-β, να περιορίσει τη φλεγμονή και το οξειδωτικό στρες, να ενισχύσει την αυτοφαγία —την «καθαριότητα» των κυττάρων— και να διεγείρει τη δημιουργία νέων νευρώνων», εξηγεί η Διαιτολόγος–Διατροφολόγος, Δήμητρα Ευθυμιοπούλου. «Παράλληλα, μικρές κλινικές μελέτες σε ανθρώπους έχουν δείξει βελτίωση στον μεταβολισμό, την εγκεφαλική λειτουργία και την ποιότητα ζωής, αν και τα στοιχεία σε ασθενείς με επιβεβαιωμένη νόσο Alzheimer είναι ακόμη περιορισμένα».
Γιατί να στραφούμε στη διατροφή;
Οι υπάρχουσες θεραπείες για τη νόσο Alzheimer περιλαμβάνουν:
· Φαρμακευτικές αγωγές όπως οι αναστολείς χολινεστεράσης και οι αποκλειστές NMDA, που απλώς ανακουφίζουν τα συμπτώματα αλλά δεν αναχαιτίζουν την πρόοδο της νόσου.
· Νέες θεραπείες με αντισώματα (lecanemab, donanemab), οι οποίες στοχεύουν το αμυλοειδές-β και την πρωτεΐνη tau, αλλά ενδέχεται να προκαλέσουν οίδημα ή αιμορραγία στον εγκέφαλο.
Αντίθετα, οι αλλαγές στον τρόπο ζωής και ιδιαίτερα η διατροφή μπορούν να δράσουν ταυτόχρονα σε πολλαπλούς μηχανισμούς που εμπλέκονται στη νόσο, προσφέροντας μια πιο ανεκτή και ασφαλή προσέγγιση.
Περιορισμός Θερμίδων: «Φρενάροντας» την παθογένεια
Ο περιορισμός θερμίδων κατά 20–30% χωρίς να μειώνεται η θρεπτική αξία των τροφών έχει αποδειχθεί ότι μειώνει την εναπόθεση αμυλοειδούς-β σε πειραματικά μοντέλα, βελτιώνει τη μνήμη και αυξάνει την αυτοφαγία.
· Μηχανισμός δράσης: Η μείωση γλυκόζης και ινσουλίνης ενεργοποιεί ένζυμα που διασπούν το αμυλοειδές-β και διεγείρει τον μεταβολικό διακόπτη AMPK, ο οποίος προάγει την απομάκρυνση των κατεστραμμένων πρωτεϊνών.
· Κλινικές παρατηρήσεις: Αν και η μελέτη CALERIE σε υγιείς ενήλικες έδειξε βελτίωση της γνωστικής λειτουργίας, απαιτούνται μελέτες σε ασθενείς με Alzheimer. Σημαντικό μειονέκτημα είναι ο κίνδυνος υποσιτισμού σε ηλικιωμένους.
Διαλειμματική Νηστεία: Όταν ο χρόνος παίζει ρόλο
Η διαλειμματική νηστεία περιλαμβάνει σχήματα, όπως 5:2, εναλλασσόμενη νηστεία ή περιορισμένο χρονικό παράθυρο σίτισης.
· Οφέλη σε πειράματα: Σε ζωικά μοντέλα Alzheimer βελτιώνει τη μνήμη, μειώνει το αμυλοειδές-β και τα δεμάτια tau και επαναρυθμίζει τον κιρκαδικό ρυθμό, διευκολύνοντας την απομάκρυνση τοξικών πρωτεϊνών.
· Μεταβολική προσαρμογή: Ο εγκέφαλος αρχίζει να χρησιμοποιεί κετόνες αντί για γλυκόζη, μειώνοντας την παραγωγή ελεύθερων ριζών και αυξάνοντας τον νευροτροφικό παράγοντα BDNF.
· Προκλήσεις: Σε ανθρώπους μπορεί αρχικά να προκαλέσει πείνα και ευερεθιστότητα. Οι κλινικές μελέτες είναι ενθαρρυντικές αλλά μικρής κλίμακας.
Κετογονική Δίαιτα: Η μεταβολική «ξαδέλφη» της νηστείας
Η κετογονική δίαιτα μιμείται τις μεταβολικές επιδράσεις της νηστείας, παράγοντας κετόνες ενώ επιτρέπει τακτικά γεύματα.
· Αποτελέσματα: Σε ασθενείς με Alzheimer έχει συσχετιστεί με βελτίωση καθημερινών δραστηριοτήτων και καλύτερη ποιότητα ζωής.
· Μειονεκτήματα: Απαιτεί αυστηρή τήρηση, κάτι που δυσκολεύει τη συμμόρφωση, ενώ χρειάζεται παρακολούθηση για την αποφυγή υποσιτισμού.
Μεσογειακή διατροφή και παραλλαγές: Η πιο φιλική λύση
Η κλασική Μεσογειακή δίαιτα, η DASH και η MIND επικεντρώνονται σε φρούτα, λαχανικά, όσπρια, άπαχες πρωτεΐνες και καλά λιπαρά.
· Ερευνητικά δεδομένα: Συνδέονται με χαμηλότερο κίνδυνο εμφάνισης Alzheimer, βραδύτερη γνωστική έκπτωση και καλύτερη καρδιαγγειακή υγεία.
· Βιολογικοί δείκτες: Κλινικές μελέτες δείχνουν μικρότερη εναπόθεση αμυλοειδούς-β και διατήρηση του όγκου του ιπποκάμπου.
Πώς δρα ο διατροφικός περιορισμός
· Μεταβολική ισορροπία: Μετατοπίζει την πηγή ενέργειας προς κετόνες και βελτιώνει την ευαισθησία στην ινσουλίνη.
· Καταστολή φλεγμονής & οξειδωτικού στρες: Μειώνει τις ελεύθερες ρίζες και προστατεύει τα μιτοχόνδρια.
· Ενίσχυση αυτοφαγίας: Απομακρύνει κατεστραμμένες πρωτεΐνες και υποστηρίζει τη λειτουργία του εγκεφάλου.
· Υγιές μικροβίωμα & κιρκαδικοί ρυθμοί: Ευνοεί τη σωστή λειτουργία του εντέρου και τη ρύθμιση του ύπνου.
Προοπτικές για το μέλλον
«Ο διατροφικός περιορισμός αγγίζει πολλαπλούς παθοφυσιολογικούς μηχανισμούς της νόσου Alzheimer —από τη συσσώρευση τοξικών πρωτεϊνών μέχρι τη φλεγμονή και την ενεργειακή ανισορροπία», τονίζει η κα Ευθυμιοπούλου. «Η μελλοντική έρευνα θα πρέπει να επικεντρωθεί στη δημιουργία εξατομικευμένων πρωτοκόλλων, ώστε να αποφεύγεται ο υποσιτισμός, αλλά και στην ανάπτυξη νέων μορίων που μιμούνται τα οφέλη του περιορισμού θερμίδων χωρίς τις αυστηρές απαιτήσεις των ειδικών διαιτών».
Η προσέγγιση αυτή μπορεί να ανοίξει τον δρόμο για νέες, πιο ήπιες και αποτελεσματικές στρατηγικές πρόληψης και θεραπείας της νόσου.
