Η υγιεινή των χεριών είναι μια απλή, αλλά εξαιρετικά ισχυρή πράξη πρόληψης. Καθημερινά, τα χέρια μας έρχονται σε επαφή με πλήθος επιφανειών και αντικειμένων —πόμολα, νομίσματα, πόρτες, αντικείμενα στο δρόμο ή σε δημόσιους χώρους— που φέρουν μικροοργανισμούς. Μετά, τα ίδια χέρια ακουμπούν το πρόσωπό, το στόμα, τη μύτη ή τα μάτια μας, δίνοντας τη δυνατότητα στα μικρόβια να εισέλθουν στον οργανισμό.
Το πλύσιμο με σαπούνι και νερό ή η χρήση κατάλληλου αντισηπτικού δεν είναι απλώς μια συνήθεια: είναι μια από τις πιο αποτελεσματικές, οικονομικές και προσιτές μεθόδους για την πρόληψη λοιμώξεων. Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (ΠΟΥ), προγράμματα βελτίωσης της υγιεινής των χεριών μπορούν να μειώσουν έως και 50% τις λοιμώξεις που αποκτώνται κατά τη νοσηλεία και να αποφέρουν σημαντικά οικονομικά οφέλη (κατά μέσο όρο, 16 φορές του κόστους υλοποίησής τους).
Επιπλέον, σύμφωνα με τις στατιστικές του ΟΗΕ/UNICEF, το 2020 το 71% του παγκόσμιου πληθυσμού διέθετε βασική υποδομή για πλύσιμο των χεριών (σαπούνι + νερό) στο σπίτι, ενώ περίπου 2,3 δις άνθρωποι —δηλαδή 3 στους 10— δεν έχουν πρόσβαση σε αυτές τις βασικές υποδομές. Η έλλειψη πρόσβασης σε καθαρό νερό και σαπούνι αποτελεί μεγάλο εμπόδιο: σε παγκόσμιο επίπεδο, υπολογίζεται ότι περισσότερα από 20% του πληθυσμού δεν έχει βασική δυνατότητα υγιεινής των χεριών!
Στην υγειονομική περίθαλψη ειδικότερα, η υγιεινή των χεριών υπήρξε κρίσιμο στοιχείο για την αντιμετώπιση της πανδημίας COVID-19. Η σωστή εκπαίδευση και η συμμόρφωση με τις πρακτικές υγιεινής αποδείχθηκαν ότι σώζουν ζωές. Όμως, παρά την πρόοδο, πολλά νοσοκομεία παγκοσμίως εξακολουθούν να μην διαθέτουν επαρκή υποδομή υγιεινής στους χώρους προσφοράς φροντίδας: Σύμφωνα με στοιχεία, το 1 στα 3 νοσοκομειακά τμήματα δεν είχε υπηρεσίες υγιεινής χεριών στα σημεία φροντίδας το 2022.
Κάθε 15 Οκτωβρίου, γιορτάζουμε την Παγκόσμια Ημέρα Πλυσίματος Χεριών, μια μέρα αφιερωμένη στην ευαισθητοποίηση και στην ενίσχυση της συμπεριφοράς καθαρισμού των χεριών παγκοσμίως. Η πρωτοβουλία αυτή ξεκίνησε το 2008 υπό την αιγίδα της Global Handwashing Partnership και έχει ως στόχο να μετατραπεί από μία εορταστική ημέρα σε συνεχή προσπάθεια για καθαρές, ασφαλείς κοινότητες.
Παγκόσμια οφέλη του πλυσίματος των χεριών
Το πλύσιμο των χεριών δεν είναι απλώς συμβολικό — έχει αποδεδειγμένη θετική επίδραση:
· Μείωση διαρροϊκών νοσημάτων: έως και 30 %
· Μείωση οξέων αναπνευστικών λοιμώξεων: έως και 20 %
· Πρόληψη διάφορων λοιμώξεων: χολέρας, ηπατίτιδας Ε, SARS, COVID-19, ιού Έμπολα, ευλογιάς των πιθήκων
· Προστασία από λοιμώξεις υγειονομικής περίθαλψης
· Μείωση μικροβιακής αντοχής
· Μείωση απουσιών από σχολεία και εργασία, βελτίωση της παραγωγικότητας
Είναι αξιοσημείωτο ότι το πλύσιμο των χεριών με σαπούνι μπορεί να αποτρέψει περίπου 1 στα 3 περιστατικά διάρροιας σε παιδιά και σχεδόν 1 στα 5 περιστατικά αναπνευστικής λοίμωξης, όπως η πνευμονία, σύμφωνα με το Κέντρο Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων. Η ευαισθητοποίηση και η εκπαίδευση στις σχολικές τάξεις και στις κοινότητες μπορούν να ενισχύσουν αυτές τις θετικές επιδράσεις.
Παγκόσμια ημέρα πλυσίματος χεριών — Ιστορία & Στόχοι
Η πρώτη Παγκόσμια Ημέρα Πλυσίματος Χεριών γιορτάστηκε το 2008 με πρωτοβουλία της Global Handwashing Partnership, στοχεύοντας να καθιερώσει το πλύσιμο με σαπούνι ως θεμελιώδη πρακτική υγείας.
Κάθε χρόνο, η ημέρα αυτή λειτουργεί ως αφύπνιση και ως κινητήριος μοχλός για δράσεις σε κάθε επίπεδο — από κυβερνήσεις και σχολεία έως τοπικές κοινότητες και νοσοκομεία. Από το 2024, το θέμα περιστρέφεται γύρω από το ερώτημα: «Γιατί είναι ακόμη τόσο σημαντικά τα καθαρά χέρια;»
Οι στόχοι της είναι:
- Να αναδείξει την αξία της υγιεινής χεριών
- Να προωθήσει την καθιέρωση υποδομών για πλύσιμο χεριών σε σπίτια, σχολεία, νοσοκομεία
- Να ευαισθητοποιήσει την κοινότητα και να ενισχύσει θεσμικές πολιτικές
- Να υποστηρίξει τη μακροχρόνια αλλαγή συμπεριφορών
Η κλιμάκωση των προσπαθειών χρειάζεται: σε πολλές χώρες, οι ρυθμοί βελτίωσης της πρόσβασης σε υποδομές υγιεινής πρέπει να τριπλασιαστούν για να επιτευχθεί καθολική κάλυψη έως το 2030.
Πλαίσιο και κατάσταση στην Ελλάδα
Η Ελλάδα διαθέτει σχετικά ανεπτυγμένο σύστημα υγείας και βασικές υποδομές, όμως επιμένουν προκλήσεις στον τομέα της υγιεινής των χεριών, ειδικά στις νοσοκομειακές μονάδες:
· Μια μελέτη σε ελληνικά δημόσια νοσοκομεία (τέλος 2023) έδειξε ότι η αυτοαναφερόμενη συμμόρφωση των επαγγελματιών υγείας στην πρακτική υγιεινής των χεριών ήταν «υψηλή», ενώ η γνώση για τη μετάδοση μικροβίων ήταν μετριοπαθής. Η παρέμβαση μέσω «nudging» (υποδείξεων/ αφισών) δεν είχε στατιστικά σημαντικό αποτέλεσμα στη συμπεριφορά.
· Σε έρευνα πολυκεντρική, διαπιστώθηκε ότι σε ελληνικά νοσοκομεία τα WC των δωματίων ασθενών παρείχαν υποδομές πλυσίματος σε περίπου 87 % των περιπτώσεων, ενώ το 96 % των νιπτήρων διέθετε σαπούνι. Ωστόσο, η διαθεσιμότητα χαρτιών μιας χρήσης ήταν μόλις 51 %, και η χρήση αντισηπτικού αλκοολικής βάσης (ABHR) στα σημεία φροντίδας περιοριζόταν περίπου στο 41,8 %. Η συμμόρφωση των επαγγελματιών υγείας σε ένα νοσοκομείο τριτοβάθμιας φροντίδας έφτανε το 58,8 %, ενώ σε ένα δευτεροβάθμιο νοσοκομείο μόλις 9,8 %, σύμφωνα με στοιχεία δημοσιευμένα στο PubMed.
· Ένα χαρακτηριστικό εύρημα είναι ότι πολλά νοσοκομεία αξιολογήθηκαν σε επίπεδα “Basic” ή “Inadequate” όσον αφορά στην εφαρμογή της υγιεινής χεριών, βάσει του εργαλείου HHSAF.
Παρά ταύτα, σε ευρύτερες δημοσκοπήσεις, οι Έλληνες φαίνεται να δηλώνουν υψηλή συνείδηση καθαριότητας: σε έρευνα της WIN/Gallup, το 85 % ανέφερε ότι πλένει τα χέρια του «αυτόματα» με σαπούνι και νερό.
Τα δεδομένα αυτά υπογραμμίζουν ότι η πρόκληση δεν είναι μόνο η ύπαρξη υποδομών, αλλά και η ενίσχυση της συμπεριφοράς και η συμμόρφωση σε πραγματικές συνθήκες.
Τι μπορούμε να κάνουμε — Οδηγίες & Συμβουλές
Πότε; Πλένουμε τα χέρια:
· Πριν το φαγητό
· Μετά τη χρήση της τουαλέτας
· Μετά από επίσκεψη έξω
· Μετά από επαφή με δημόσιες επιφάνειες (πόμολα, κουμπιά)
· Μετά από φτέρνισμα, βήχα ή φύσημα μύτης
· Πριν/μετά τη φροντίδα άλλων ή μετά την επαφή με άτομα ασθενή
· Πριν/μετά την επαφή με ζώα, απορρίμματα ή βρώμικες επιφάνειες
Πώς; Το σωστό πλύσιμο χεριών απαιτεί:
- Υγροποίηση των χεριών με νερό.
- Απλώστε σαπούνι και τρίψτε καλά όλα τα σημεία της παλάμης και των δακτύλων — ανάμεσα στα δάκτυλα, κάτω από τα νύχια, τις παλάμες, τους αντίχειρες — για τουλάχιστον 20 δευτερόλεπτα.
- Ξέβγαλμα με καθαρό τρεχούμενο νερό.
- Στέγνωμα με καθαρή πετσέτα ή χαρτί μιας χρήσης (ή αέρα).
- Αν δεν υπάρχει σαπούνι/νερό, αλκοολούχο αντισηπτικό με τουλάχιστον 60% αλκοόλη είναι αποδεκτή εναλλακτική, αλλά όχι υποκατάστατο της σωστής πλύσης.
Καλές πρακτικές για κοινότητες & ιδρύματα:
· Τοποθέτηση βάσεων πλυσίματος χεριών σε σχολεία, πλατείες, σταθμούς
· Εκπαιδευτικές δράσεις και ενημερωτικά υλικά
· Συνεχής παρακολούθηση και αξιολόγηση των πρακτικών
· Ενθάρρυνση συμπεριφορών (nudging, υπενθυμίσεις)
· Ενσωμάτωση πολιτικών υγιεινής σε σχολεία, εργασιακούς χώρους και νοσοκομεία.
Ενθάρρυνση για δράση
Ας μετατρέψουμε την 15η Οκτωβρίου σε ημέρα επανεκκίνησης των καλών, αλλά και ουσιαστικών, πρακτικών υγιεινής. Κάθε άτομο μπορεί να γίνει «ήρωας του πλυσίματος των χεριών» με μία απλή αλλά ζωτική πράξη.
Δράσε σήμερα:
· Μοιράσου το μήνυμα στα κοινωνικά δίκτυα
· Οργάνωσε δράσεις σε σχολεία ή κοινότητες
· Ενίσχυσε τη συμμόρφωση στο χώρο σου (γραφείο, δομή, νοσοκομείο)
· Υποστήριξε την αλλαγή πολιτικών για καθαρά χέρια για όλους
Όσο πιο πολλά χέρια είναι καθαρά, τόσο πιο υγιής και ασφαλής γίνεται ο κόσμος μας!
