Τα συμπληρώματα διατροφής, που αρχικά προορίζονταν να καλύψουν διατροφικά κενά, έχουν εξελιχθεί σε μια τεράστια αγορά για την ψυχική ευεξία. Με εκτιμώμενο ποσοστό 5,7% των ενηλίκων παγκοσμίως να πάσχουν από κατάθλιψη, όλο και περισσότεροι στρέφονται σε προϊόντα όπως βιταμίνες, μέταλλα, φυτικά εκχυλίσματα, αμινοξέα και προβιοτικά, ελπίζοντας σε ανακούφιση.
Για πολλούς, η έλξη δεν βρίσκεται μόνο στην εύκολη πρόσβαση, αλλά και στην αντίληψη ότι τα συμπληρώματα είναι πιο “φυσικά”. «Με τα φάρμακα υπάρχει μεγάλο στίγμα γύρω από την ψυχική υγεία και ο κόσμος φοβάται πώς θα φαίνεται αυτό», εξηγεί ο Nicholas Fabiano, ερευνητής στο Τμήμα Ψυχιατρικής του Πανεπιστημίου της Οτάβα. «Γι’ αυτό αρκετοί προτιμούν να δοκιμάσουν κάτι που θεωρείται πιο ασφαλές ή λιγότερο έντονο».
Όμως, λειτουργούν πραγματικά αυτά τα “φυσικά” σκευάσματα; Νέα επιστημονικά δεδομένα αρχίζουν να ξεχωρίζουν τα συμπληρώματα με πραγματική προοπτική από εκείνα που δεν αντέχουν στον επιστημονικό έλεγχο.
Ποια συμπληρώματα για κατάθλιψη δεν έχουν αποτέλεσμα
Η φύση συχνά προβάλλεται ως πηγή λύσεων για τα συμπτώματα της κατάθλιψης, όμως μια νέα ανασκόπηση στο περιοδικό Frontiers in Pharmacology αποκαλύπτει ότι τα περισσότερα συμπληρώματα που προωθούνται για την κατάθλιψη προσφέρουν μικρό ή καθόλου όφελος.
Τα πιο διαδεδομένα—πολυβιταμίνες, βιταμίνες Β, καταπραϋντικά φυτικά μείγματα και μελατονίνη—χρησιμοποιούνται ευρέως, αλλά η επιστημονική τεκμηρίωση απουσιάζει. «Υπήρχαν κάποιες μελέτες διαθέσιμες, αλλά όχι αρκετές ώστε να εξαχθούν ουσιαστικά συμπεράσματα», σημειώνει η Rachael Frost, ερευνήτρια στη Σχολή Δημόσιας και Συμμαχικής Υγείας του Liverpool John Moores University, που ηγήθηκε της ανασκόπησης.
Τα συμπληρώματα ωμέγα-3, που θεωρούνταν για χρόνια ενισχυτικά της διάθεσης, δεν είχαν καλύτερα αποτελέσματα. Από τις 39 μελέτες που ανέλυσε η Frost, οι 23 δεν έδειξαν καμία ουσιαστική διαφορά έναντι του placebo. Σε μία δοκιμή, συμμετέχοντες λάμβαναν τρεις κάψουλες ημερησίως για 12 εβδομάδες, χωρίς σαφή βελτίωση στη διάθεση. Συνολικά, τα ωμέγα-3 δεν θεωρούνται αξιόπιστη θεραπεία κατά της κατάθλιψης.
Συμπληρώματα με πρώιμες ενδείξεις αποτελεσματικότητας
Ορισμένα συμπληρώματα δείχνουν ενθαρρυντικές ενδείξεις—αν και τα δεδομένα παραμένουν περιορισμένα. Φυτικά σκευάσματα όπως λεβάντα, ροδιόλα και μελισσόχορτο, καθώς και μικροθρεπτικά συστατικά όπως το αμινοξύ τρυπτοφάνη, το φολικό οξύ και ο ψευδάργυρος, είχαν θετικά αποτελέσματα σε μικρές έρευνες.
Το πρόβλημα; Οι περισσότερες δοκιμές είναι μικρής κλίμακας. Για παράδειγμα, τα περισσότερα πειράματα με λεβάντα περιλαμβάνουν έως 150 άτομα. Όπως επισημαίνει η Frost, όταν οι ομάδες είναι τόσο μικρές δυσκολεύει η γενίκευση των αποτελεσμάτων.
Επιπλέον, τα συμπληρώματα κυκλοφορούν σε διάφορες μορφές—τσάι, κάψουλες ή βάμμα—κάτι που δυσχεραίνει τη σύγκριση της αποτελεσματικότητάς τους. «Χρειάζονται περισσότερες δοκιμές για να καταλάβουμε ποια μορφή είναι η πιο αποτελεσματική και σε ποια δόση», λέει η Frost.
Τι πραγματικά λειτουργεί σύμφωνα με τις έρευνες
Μερικά συμπληρώματα φαίνεται να έχουν μετρήσιμα αποτελέσματα. Τα ισχυρότερα δεδομένα αφορούν το εκχύλισμα του φυτού βαλσαμόχορτο (St. John’s Wort), τα προβιοτικά, τη βιταμίνη D και τον κρόκο (saffron).
Η Frost εντόπισε θετικά αποτελέσματα στις 16 από τις 26 δοκιμές για το βαλσαμόχορτο. Σε μία μελέτη, άτομα που λάμβαναν 600mg βαλσαμόχορτου μία ή δύο φορές την ημέρα βελτιώθηκαν σχεδόν διπλάσια σε σχέση με όσους λάμβαναν placebo. Ωστόσο, η πλειονότητα των ερευνών αφορά ήπια έως μέτρια κατάθλιψη—η αποτελεσματικότητα σε σοβαρές περιπτώσεις παραμένει αμφίβολη.
Επιπλέον, 9 από τις 16 μελέτες για προβιοτικά δείχνουν ότι συμβάλλουν στη μείωση των συμπτωμάτων. Σε μια δοκιμή, άτομα λάμβαναν καθημερινά ένα χάπι προβιοτικών με 900 δισεκατομμύρια ζωντανά μικρόβια επί 31 ημέρες ως προσθήκη στη συνήθη θεραπεία τους και παρουσίασαν σημαντική βελτίωση έναντι της ομάδας ελέγχου.
Παρόμοια ευρήματα υπήρχαν για τη βιταμίνη D: στις 6 από τις 9 σχετικές μελέτες σημειώθηκαν θετικές εξελίξεις. Σε μία περίπτωση, ασθενείς με ήπια έως μέτρια κατάθλιψη που πήραν υψηλή δόση βιταμίνης D για οκτώ εβδομάδες είδαν σημαντική πτώση των δεικτών κατάθλιψης σε σχέση με όσους δεν έλαβαν τίποτα.
Ο ρόλος της πίστης στα αποτελέσματα των συμπληρωμάτων
Ακόμη κι όταν τα συμπληρώματα φαίνονται να βοηθούν, ένα μέρος του οφέλους ίσως προέρχεται περισσότερο από την προσδοκία παρά από τη βιολογική δράση. Μελέτη του 2022 έδειξε ότι το αίσθημα ενεργούς φροντίδας της υγείας οδηγεί σε πραγματικές βελτιώσεις—ακόμη κι αν αυτές δεν οφείλονται απαραίτητα σε αποδεδειγμένη δράση του σκευάσματος.
Η προσδοκία παίζει σημαντικό ρόλο: το να πιστεύει κανείς ότι ένα συμπλήρωμα θα βοηθήσει μπορεί να επηρεάσει ακόμη και τους δείκτες κατάθλιψης. Ο Fabiano τονίζει ότι είναι δύσκολο να ποσοτικοποιηθεί το φαινόμενο placebo γιατί διαφέρει ανά ουσία και είναι περίπλοκο στην αξιολόγηση.
Γιατί η ρύθμιση των συμπληρωμάτων παραμένει ανεπαρκής
Παρά τα αρχικά ενθαρρυντικά στοιχεία για ορισμένα προϊόντα, τα διατροφικά συμπληρώματα δεν υπόκεινται στους ίδιους αυστηρούς κανονισμούς όπως τα φάρμακα—κάτι που εγείρει σοβαρά ερωτήματα σχετικά με την ασφάλεια και την αξιοπιστία τους.
«Θα ήθελα να δω πολύ περισσότερη έρευνα στην ασφάλεια και στις μακροχρόνιες συνέπειες», δηλώνει η Frost, επισημαίνοντας ότι οι ετικέτες πρέπει να αναγράφουν σαφώς πιθανές αλληλεπιδράσεις ή κινδύνους. Οι κανονισμοί διαφέρουν σημαντικά μεταξύ χωρών και αυτή η έλλειψη εποπτείας οδηγεί σε προβλήματα όπως επιμόλυνση προϊόντων ή υψηλές δόσεις μη δηλωμένων συστατικών.
Ακόμη και το περιεχόμενο της συσκευασίας δεν είναι πάντα εγγυημένο. «Οι γιατροί δεν γνωρίζουν αν ο ασθενής λαμβάνει πράγματι αυτό που γράφει η ετικέτα», λέει ο Fabiano.
Αυτοί είναι οι λόγοι που τα συμπληρώματα σπάνια συστήνονται σε κλινικό επίπεδο εκτός αν ο γιατρός έχει ειδική εμπειρία ή ερευνητικό υπόβαθρο στον τομέα αυτόν. Και ενώ συχνά παρουσιάζονται ως “φυσικά”, αυτό δεν σημαίνει ότι είναι ακίνδυνα—ιδιαίτερα όταν συνδυάζονται με συνταγογραφούμενα φάρμακα που μπορεί να ενισχύσουν ή να μειώσουν τη δράση τους. Για παράδειγμα, το βαλσαμόχορτο μπορεί να αλληλεπιδράσει επικίνδυνα με SSRIs. «Είναι σημαντικό να το γνωρίζετε και πάντα να συζητάτε ανοιχτά αυτά τα θέματα με τον γιατρό σας», προειδοποιεί ο Fabiano.
Πηγή: National Geographic
