Instagram, TikTok, Snapchat. Για τους περισσότερους εφήβους σήμερα, τα social media δεν είναι απλώς διασκέδαση, είναι τρόπος ζωής. Σχεδόν κάθε παιδί μεταξύ 12 και 18 ετών έχει πρόσβαση σε smartphone και περνά πολλές ώρες, καθημερινά, online. Όμως, πότε ξεφεύγει το πράγμα;
Σύμφωνα με μια νέα και εκτενή επιστημονική ανασκόπηση που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Adolescent Research Review, η προβληματική χρήση των social media, δηλαδή η υπερβολική, εθιστική ή καταναγκαστική ενασχόληση με αυτά, έχει αρχίσει να χτυπάει «καμπανάκι».
Η μελέτη ανέλυσε 23 έρευνες από διάφορες χώρες και κατέγραψε εννέα βασικούς παράγοντες που ωθούν τα παιδιά να μπλέκονται όλο και περισσότερο σε έναν κόσμο που, αντί να τα απελευθερώνει, τελικά τα περιορίζει:
Ψυχαγωγία ή απόδραση; Πολλά παιδιά καταφεύγουν στις οθόνες για να σκοτώσουν την ώρα ή να ξεφύγουν από την πίεση και τα αρνητικά συναισθήματα. Όταν αυτό γίνεται συνήθεια, μπορεί να μετατραπεί σε εξάρτηση.
Το σπίτι παίζει ρόλο. Έλλειψη ορίων ή ενδιαφέροντος από τους γονείς συνδέεται με υπερβολική χρήση. Το αντίθετο συμβαίνει όταν υπάρχει επικοινωνία, στήριξη και συζήτηση.
Τραύματα του παρελθόντος. Έφηβοι που έχουν ζήσει δύσκολες ή τραυματικές εμπειρίες φαίνεται να στρέφονται περισσότερο στα social media, προσπαθώντας να βρουν εκεί μια διέξοδο.
Η πίεση των συνομηλίκων. Ο φόβος του κοινωνικού αποκλεισμού και η ανάγκη για αποδοχή οδηγούν συχνά τους εφήβους σε συνεχή ενασχόληση με ό,τι «ανεβαίνει» online.
Αρνητικά συναισθήματα. Θλίψη, άγχος, θυμός – όλα αυτά μπορεί να οδηγούν έναν έφηβο στην οθόνη, αλλά αντί να νιώθει καλύτερα, εγκλωβίζεται σε έναν φαύλο κύκλο.
Αδύναμος αυτοέλεγχος. Όσα παιδιά δυσκολεύονται να διαχειριστούν παρορμήσεις ή συναισθήματα, είναι πιο επιρρεπή στη χρήση που ξεφεύγει από το μέτρο.
Προσωπικότητα και αυτοεκτίμηση. Παιδιά με χαμηλή αυτοεικόνα ή ανάγκη για επιβεβαίωση μέσω των “likes” είναι πιο ευάλωτα.
Προϋπάρχουσες ψυχικές δυσκολίες. Κατάθλιψη και άγχος αποτελούν κοινούς παράγοντες που συνδέονται με τη χρήση των social media ως «παρηγοριά», με αρνητικά όμως αποτελέσματα.
Η κληρονομιά της πανδημίας. Η απομόνωση της περιόδου COVID-19 αύξησε τον χρόνο οθόνης, εντείνοντας το πρόβλημα.
Η καθηγήτρια Θεοδώρα Ψαλτοπούλου από την Ιατρική Σχολή Αθηνών επισημαίνει ότι το ζήτημα είναι πολύπλευρο και απαιτεί τη συνεργασία γονιών, σχολείων και ειδικών. Μάλιστα, προτείνει τη χρήση ψηφιακών εργαλείων που καταγράφουν τον πραγματικό χρόνο ενασχόλησης με τις οθόνες, ώστε να υπάρχει πιο αντικειμενική εικόνα της κατάστασης.
Δύο σημαντικές έρευνες για τις επιπτώσεις της υπερβολικής χρήσης των κοινωνικών μέσων στην ψυχική υγεία των νέων
Η Προβληματική Χρήση των Κοινωνικών Δικτύων (Problematic Social Media Use – PSMU) στους εφήβους αποτελεί αυξανόμενο ζήτημα δημόσιας υγείας, όπως καταδεικνύουν πρόσφατες μελέτες. Παρακάτω, παρουσιάζονται δύο σημαντικές έρευνες που αναδεικνύουν τις επιπτώσεις της υπερβολικής χρήσης των κοινωνικών μέσων στην ψυχική υγεία των νέων:
Μελέτη του ΠΟΥ για την Ευρώπη: Ραγδαία αύξηση της προβληματικής χρήσης
Σύμφωνα με έκθεση του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας που δημοσιεύθηκε το 2024, το ποσοστό των Ευρωπαίων εφήβων που παρουσιάζουν προβληματική χρήση των κοινωνικών δικτύων αυξήθηκε από 7% το 2018 σε 11% το 2022. Η μελέτη, η οποία περιλάμβανε σχεδόν 280.000 εφήβους ηλικίας 11, 13 και 15 ετών σε 44 χώρες, ανέδειξε ότι η υπερβολική χρήση σχετίζεται με αυξημένα επίπεδα κατάθλιψης, άγχους, εκφοβισμού και χαμηλότερη σχολική επίδοση. Επιπλέον, παρατηρήθηκε ότι οι έφηβοι που χρησιμοποιούν τα κοινωνικά δίκτυα με προβληματικό τρόπο είναι πιο επιρρεπείς σε ανθυγιεινές συμπεριφορές, όπως το κάπνισμα και η κατανάλωση αλκοόλ.
Μελέτη για τη σχέση μεταξύ προβληματικής χρήσης και ψυχολογικών συμπτωμάτων
Μια άλλη μελέτη που δημοσιεύθηκε, το 2024, στο περιοδικό Social Psychiatry and Psychiatric Epidemiology εξέτασε τη σχέση μεταξύ της προβληματικής χρήσης των κοινωνικών μέσων και των ψυχολογικών συμπτωμάτων στους εφήβους.
Η ανάλυση δεδομένων από τις έρευνες Health Behaviour in School-aged Children (HBSC), μεταξύ 2001 και 2018, έδειξε ότι η συχνή και προβληματική χρήση των κοινωνικών μέσων συνέβαλε στην αύξηση των ψυχολογικών συμπτωμάτων, ιδιαίτερα μεταξύ των κοριτσιών ηλικίας 15 ετών και άνω. Η μελέτη υπογραμμίζει ότι η προβληματική χρήση των κοινωνικών μέσων αποτελεί σημαντικό παράγοντα κινδύνου για την ψυχική υγεία των εφήβων.
Αυτές οι μελέτες επισημαίνουν την ανάγκη για στοχευμένες παρεμβάσεις, που θα προάγουν την υγιή χρήση των κοινωνικών μέσων, την ενίσχυση της ψηφιακής παιδείας και την υποστήριξη των εφήβων μέσω της οικογένειας και του σχολείου.
Το μήνυμα είναι σαφές: Η τεχνολογία δεν είναι ο εχθρός, αρκεί να μάθουμε να τη χρησιμοποιούμε σωστά. Οι έφηβοι χρειάζονται ενημέρωση, στήριξη και καθοδήγηση για να μη χαθούν μέσα στον ψηφιακό κόσμο, αλλά να τον κάνουν σύμμαχό τους.
