Είναι συντηρήτρια έργων τέχνης, μάλλον από παιδί. Με την ευαισθησία και την φροντίδα ευδιάκριτες, αλλά και την εικαστική ματιά να την χαρακτηρίζει, η Μαρία Κουτσοδημητροπούλου έχει πάντα κάτι να πει. Και γύρω από την επιστημονική έρευνα, αλλά και για τους τόπους, τους ανθρώπους, τη φύση, την τέχνη, την εμπειρία να υπηρετεί κανείς έναν στόχο με ζέση και όραμα. Τη θυμάμαι, κάποια χρόνια πριν, να κατασκευάζει το ημερολόγιο του κάθε έτους, (για το κέφι της), για τους φίλους της (χιούμορ, χρώμα και πολλές, μικρές ιστορίες σε κάθε σελίδα), ή να είναι η δημιουργός αντικειμένων ή αξεσουάρ από τα πιο απρόβλεπτα υλικά. Το’ χει. Αυτό αποδεικνύεται καθημερινά μέσα από το Chronos Conservation Lab, ένα πλήρως εξοπλισμένο εργαστήριο συντήρησης έργων τέχνης, που διατηρεί με την συνεργάτιδά της, Βικτώρια Ρίζου, στην Καλαμάτα. «Η μεγαλύτερη επιθυμία μου όμως είναι να βρεθώ κάποια στιγμή σε μία ομάδα συντήρησης ενός «μεγάλου» μουσείου. Ίσως στην Γαλλία, στο Μουσείο Μόδας». Ήταν εκ των προτέρων η ευχή μου για σένα το Παλαί Γκαλιερά, ξέρεις, Μαρία, οπότε δεν κινδυνεύω να φανώ ονειροπόλα.

Ήταν συνειδητή η επιλογή των σπουδών σου;

Ναι, ήταν! Και θα μου πεις πώς; Κάπου, γύρω στα 14, η καθηγήτρια που ερχόταν στο σπίτι και μου δίδασκε φυσικοχημεία, η Σταυρούλα, μου έφερε ένα άρθρο από την εφημερίδα, την Ελευθεροτυπία θυμάμαι, που είχε αφιέρωμα στη σχολή Συντήρησης Αρχαιοτήτων κι Έργων Τέχνης Αθηνών. «Διάβασέ το! Νομίζω ότι θα σε ενδιαφέρει». Και κάπως έτσι, βρήκε όνομα αυτό, που από πολύ μικρή έκανα. Με θυμάμαι πάντα να φτιάχνω πραγματάκια. Επισκεύαζα τα παιχνίδια μου με φροντίδα κι επιμέλεια, τα σκισμένα μου βιβλία, συγκέντρωνα συλλογές από διαφορά πράγματα, χαρτονομίσματα, γραμματόσημα, υφάσματα. Ο τρόπος που είχα επιλέξει, βλέποντάς τα τώρα, που έχω τις γνώσεις και την εμπειρία, δείχνουν ότι είχα μια ευαισθησία και μια αντίληψη για τη διατήρηση του παλιού.

Βέβαια, έχω μεγαλώσει και με μία γιαγιά, που στις ντουλάπες και τις αποθήκες της είχε πληθώρα παλαιών πραγμάτων (βιβλία, περιοδικά, γράμματα, ρούχα, παπούτσια, πίνακες, νομίσματα, είχε τα πάντα!) τα οποία ψαχούλευα, με τις ώρες. Μου άρεσε πολύ να παρατηρώ τον τρόπο κατασκευής τους, τις φθορές τους και τα σημάδια του χρόνου πάνω τους. Τα φρόντιζα και τα έβαζα σε τάξη σα να είναι σε αίθουσα μουσείου, χωρίς να ξέρω τότε τι είναι μουσείο.

Νιώθω τυχερή που έμαθα σχετικά νωρίς γι’ αυτόν τον κλάδο, σε μια περίοδο κρίσιμη για την επιλογή του επαγγελματικού μου μέλλοντος και σε μία εποχή που το αντικείμενο αυτό ήταν τελείως άγνωστο στον κύκλο μου. Όταν ήρθε η ώρα για τη συμπλήρωση του μηχανογραφικού, ήμουν πολύ σίγουρη, παρόλες τις αντιδράσεις που είχα από τον περίγυρο.

Ποια στοιχεία της ρομαντικής παρόρμησης έχεις κρατήσει από εκείνα τα χρόνια;

Ως φοιτήτρια, δεν ήμουν πολύ συνειδητοποιημένη. Υπήρχε πολλή πληροφορία που δεν μπορούσα τότε διαχειριστώ. Θυμάμαι, βέβαια, να ενθουσιάζομαι, κάθε φορά που μάθαινα και ένα καινούριο υλικό στη σχολή. Συνήθως, πήγαινα στο Μοναστηράκι κι αγόραζα αντικείμενα για κάθε νέο υλικό, που θα διδασκόμασταν στη σχολή (βιβλίο, πίνακα, ύφασμα, εικόνα) για να έχω το χρόνο και την ελευθερία να το επεξεργαστώ και να πειραματιστώ πάνω του. Τα έχω ακόμα αυτά τα αντικείμενα. Νιώθω ότι και τώρα το ίδιο αισθάνομαι για κάθε νέο αντικείμενο ή έργο που αναλαμβάνω. Το παρατηρώ, το επεξεργάζομαι και το αντιμετωπίζω σαν να είναι «παιδί μου», ενώ ο αποχωρισμός είναι πάντα δύσκολος.

Ποια τα συν και ποιες οι αντιξοότητες να είναι κανείς συντηρητής στην Ελλάδα του 2024;

Θα ξεκινήσω από το ότι είναι σχετικά δύσκολο να αποκατασταθείς επαγγελματικά στον τομέα αυτόν, στην Ελλάδα. Είναι ένα επάγγελμα που δεν αμείβεται καλά, συγκριτικά με άλλες χώρες (Αγγλία, Γερμανία, Ιταλία). Θέλει επιμονή κι υπομονή και βαθιά γνώση σε πολλά επίπεδα για να επιβιώσεις.

Ως συντηρητής στην Ελλάδα, μπορείς να δουλέψεις στο Υπουργείο Πολιτισμού με συμβάσεις ορισμένου χρόνου, αλλά και ιδιωτικά. Στον ιδιωτικό τομέα, παρατηρείται άνθιση τα τελευταία δύο – τρία χρόνια. Αυτό επίσης που έχω εντοπίσει είναι ότι δεν είμαστε αγαπημένοι μεταξύ μας ως κλάδος. Υπάρχει ανταγωνισμός και κριτική έντονη. Δεν μας κατηγορώ βέβαια και πολύ γιατί το μάτι και το μυαλό του συντηρητή είναι εκπαιδευμένο να βλέπει το «λάθος» για να το διορθώσει.

Στην Ελλάδα, οι συντηρητές αρχαιοτήτων και έργων τέχνης έχουν πολύπλευρες γνώσεις, κάτι που σε άλλες χώρες δε συμβαίνει. Στη σχολή διδασκόμαστε ιστορία, φυσική, χημεία σε βάθος. Επίσης, αποφοιτούμε με γνώσεις στη συντήρηση πολλών υλικών, όπως για παράδειγμα συντήρηση χαρτώου υλικού, τοιχογραφιών, ξύλινων αντικειμένων με ή χωρίς ζωγραφική επιφάνεια, υφασμάτων κ.α. Σε πανεπιστήμια άλλων χωρών, διαλέγεις εξαρχής το υλικό (μόνο ένα), με το οποίο θέλεις να ασχοληθείς. Αυτό καθιστά τους Έλληνες συντηρητές έτοιμους να αντιμετωπίσουν δύσκολες κι απαιτητικές καταστάσεις.

Η γοητεία του επαγγέλματος αυτού για μένα είναι ότι αγγίζω αντικείμενα ή βρίσκομαι σε χώρους που δεν είναι προσβάσιμοι στο κοινό. Για παράδειγμα, αυτή την περίοδο βρίσκομαι στην κορυφή ενός θόλου μεσαιωνικού κάστρου και συντηρώ τα κονιάματα του 14^ου αιώνα. Εκεί δε θα έχει πρόσβαση κανένας επισκέπτης ποτέ. Ξέρεις, μπαίνουμε πάντα σε χώρους που απ’ έξω έχει ταμπέλα «απαγορεύεται η είσοδος στο κοινό».

Ένα άλλο στοιχείο που με γοητεύει είναι η συνεργασία με διαφορετικές ειδικότητες. Για να ολοκληρωθεί ένα έργο π.χ. η συντήρηση των κονιαμάτων του μεσαιωνικού κάστρου που βρίσκομαι τώρα, είναι απαραίτητο να συνεργαστείς άψογα με μηχανικούς, αρχαιολόγους, αρχιτέκτονες, εργατοτεχνίτες, συντηρητές, το υπουργείο πολιτισμού, αλλά και τον ιδιώτη εργολάβο. Καταλαβαίνεις ότι στο τραπέζι πέφτει η ποιότητα, η δεοντολογία αλλά και το κέρδος. Μια μεγάλη ομάδα που τα όρια είναι από την μία διακριτά, αλλά πολύ εύκολα καταπατώνται.

Μίλησέ μου, Μαρία, για το εργαστήριο που έχετε στήσει εδώ και κάποια χρόνια στην Καλαμάτα.

Το 2018, πήρα την απόφαση, τελείως παρορμητικά και χωρίς καθόλου σκέψη και πλάνο, να στήσω μαζί με την συμφοιτήτρια, φίλη και πλέον συνεργάτιδά μου, Βικτώρια Ρίζου το εργαστήριο συντήρησης Chronos Conservation Lab, στην Καλαμάτα. Θέλαμε να συγκεντρώσουμε και να στεγάσουμε κάπου τις γνώσεις μας, την εμπειρία μας και την διάθεση μας για την συντήρηση παλαιών αντικειμένων και αντικειμένων συναισθηματικής αξίας. Στήσαμε ένα πολύ γλυκό και ζεστό χώρο που έχουμε ως επιθυμία να έρχεται ο κόσμος και να μας εμπιστεύεται τα κειμήλιά του, προκειμένου να παρατείνουμε τον χρόνο ζωής τους και να τα ευχαριστηθεί για τα επόμενα χρόνια. Αυτό είναι ένα από τα βασικά μας μελήματα.

Παράλληλα ασχολούμαστε και με έργα του Υπουργείου Πολιτισμού, με τη συντήρηση τοιχογραφιών σε ναούς, με συλλογές μουσείων, κ.α. Επίσης, ασχολούμαστε και με την συμβουλευτική στη διατήρηση αντικειμένων σε μουσεία, αλλά και ιδιωτικές συλλογές. Τέλος, αγαπάμε πολύ το να συμβουλεύουμε «απλούς» ανθρώπους για την σωστή διατήρησης των κειμηλίων τους στο σπίτι τους.

Επειδή σε ξέρω ως ανατρεπτική, πώς θα ήθελες να δεις την εξέλιξή σου τα επόμενα χρόνια;

Δύσκολη ερώτηση. Είμαι πολύ ικανοποιημένη με την μέχρι τώρα πορεία μου. Έχω καταφέρει πολλά από αυτά που οραματιζόμουν. Αυτό βέβαια δεν με σταματά στο να ονειρεύομαι ακόμα περισσότερο. Θα ήθελα το εργαστήριό μου να μεγαλώσει, να δημιουργήσω μια μεγάλη και καταρτισμένη ομάδα και να αναλάβω ακόμα περισσότερα και πιο σημαντικά έργα σε όλη την Ελλάδα, αλλά κι εκτός. Η μεγαλύτερη επιθυμία μου όμως είναι να βρεθώ κάποια στιγμή σε μία ομάδα συντήρησης ενός «μεγάλου» μουσείου. Ίσως στην Γαλλία, στο Μουσείο Μόδας, ναι, σε κάτι μεγάλο και ονειρεμένο. Θέλω να μάθω για την κουλτούρα της συντήρησης άλλων χωρών. Για το τέλος θα κρατήσω ότι θα ήθελα κάποια στιγμή να μπορέσω να βρεθώ στη θέση να διδάξω. Να μεταφέρω τις γνώσεις μου σε νεότερους, όπως κάποιοι από τους καθηγητές μου έκαναν σε εμένα ή ακόμα καλύτερα. Αυτό βέβαια θέλει σκληρή δουλεία, αλλά ίσως κάποια στιγμή το καταφέρω.