Μεγάλωσε γνωρίζοντας πολύ καλά τι σημαίνει οξυγόνο, δωρικότητα, αρχέτυπο, ορίζοντας. Κρατάει συνειδητά, χρόνια τώρα, τη μνήμη μιας ροής πραγμάτων, που η σκέτη ελευθερία ορίζει και το μεγαλείο τους. Η σχεδιάστρια Φαίη Παπανίκου ίσως το πρώτο κόσμημά της να το έφτιαξε με ό,τι μάζευε στους δρόμους του γης, ίσως και πάλι όχι. Σίγουρα, όμως, καθετί που αναπνέει, όταν φεύγει από τα χέρια της είναι από τις συλλαβές μιας οξύμωρης εποχής, ενός κόπου, ενός αγώνα που δεν πάει χαμένος. Έχουν περάσει πέντε χρόνια από την συμμετοχή της σε έκθεση στο Πωλητήριο του Βρετανικού Μουσείου (τότε που χρειάστηκε κάποιος να την «σκουντήσει» για να καταλάβει αν είναι όνειρο ή πραγματικότητα). Ακολούθησαν από τότε κι άλλες εκθέσεις. Και μια καινούρια πατρίδα. Η Άνω Σύρος. Εκεί, που γεννιούνται μάλλον οι ιδέες. Αιχμηρές και ιαματικές, ένας εν δυνάμει κόσμος, του οποίου θέλεις να είσαι μέρος.
Φαίη, μετράς ήδη αρκετά χρόνια που δραστηριοποιείσαι δυναμικά και με επιτυχία στο χώρο του κοσμήματος. Πώς αξιολογήσεις μέχρι στιγμής αυτή την πορεία;
Μπορώ να πω με σιγουριά ότι ήταν η καλύτερη επιλογή που θα μπορούσα να έχω κάνει, αφού τελείωσα τις σπουδές μου στην Αρχιτεκτονική. Σε αυτά τα δεκαπέντε χρόνια πορείας στο κόσμημα, διαμόρφωσα τη στάση μου απέναντι στη ζωή, εκφράστηκα πηγαία και είδα κάτι να γεννιέται από το μηδέν. Να μεγαλώνει και πλέον να ζει ανεξάρτητο, αυτόνομο, δραστήριο και όμορφο. Μέσα σε δεκαπέντε χρόνια υπομονής, επιμονής και κάποιες φορές παιδικής άγνοιας κινδύνου, το εγχείρημα αυτό γεννήθηκε στο Βόλο, μεγάλωσε στην Αθήνα και συνεχίζει να ζει και να αγναντεύει από το λόφο της Άνω Σύρου. Πολυταξιδεμένο, σε συνεχόμενη ροή, μεταμόρφωση. Ζωντανό!
Το κλικ πότε και πώς συνέβη; Όσο σπούδαζες;
Όλα ξεκίνησαν τα πρώτα χρόνια των σπουδών μου στο Βόλο, όταν συνειδητοποίησα ότι η μικρή κλίμακα στο σχεδιασμό είναι κάτι που μπορούσα να αντιληφθώ πιο εύκολα. Επίσης, πολύ σημαντικό ήταν για μένα, το να έχω άμεση επαφή με τα υλικά και να δημιουργώ απευθείας με τα χέρια. Οι σπουδές μου τροφοδοτούσαν και εξέλισσαν την σχεδιαστική μου ματιά και η χειροποίητη δουλειά συγκέντρωνε και ηρεμούσε το μυαλό μου, προσφέροντάς μου μια αίσθηση αυτονομίας, που ήταν δύσκολο να ερμηνεύσω τότε.
Με ενθουσίαζε να βλέπω το τελικό έργο να υλοποιείται σε πραγματικό χρόνο, μπροστά μου. Αποφάσισα έτσι να ξεκινήσω στην Αθήνα το 2008 ταχύρρυθμα σεμινάρια αργυροχοΐας, που πραγματοποιούνταν τα σαββατοκύριακα και ύστερα από πολύ πειραματισμό, πετυχημένες, αλλά και πολλές ανεπιτυχείς απόπειρες, δημιούργησα τα πρώτα μου κοσμήματα και δειλά δειλά ξεκίνησα να συμμετέχω στα πρώτα bazaars χειροποίητων ειδών.
Αισθάνομαι ότι όλη σχεδόν η δυναμική της δημιουργίας στηρίζεται στη διαρκή επαφή σου με την φύση και την ηρεμία της.
Στη φύση, επιστρέφω στη ρίζα μου, γειώνομαι, στοχάζομαι. Απομονώνομαι κι έχω διαυγή σκέψη και σχέση με το βαθύτερο ένστικτό μου. Ησυχάζουν οι τεχνητοί ήχοι της πόλης και η ησυχία ηρεμεί την ψυχή, η ματιά μου καθαρίζει.
Περπατώντας στο βουνό, όλες οι σκέψεις μπαίνουν σε σειρά κι εγώ σε κάθε βήμα αφήνω ένα φορτίο πίσω μου. Η χαρά, η απλότητα και η παιδικότητα επιστρέφει μεμιάς. Φτάνοντας στην κορυφή, κάθε φορά, μένω απογυμνωμένη, ανάλαφρη και κάπου, σε όλη αυτή την εμπειρία, την χαρά και την πληρότητα βρίσκω απευθείας την όρεξη για ζωή, για φως, για δημιουργία. Και οι ιδέες ξεπηδούν μαγικά. Ίσως ήταν εκεί και απλώς βρήκαν όμορφο τόπο να ξεπροβάλλουν.
Ποιες στιγμές έχεις μέχρι σήμερα ξεχωρίσει;
Η πιο σημαντική μου στιγμή ήταν η συμμετοχή μου σε έκθεση στο Πωλητήριο του Βρετανικού Μουσείου με το έργο μου «Αμφιθέατρο». Ήρθε αναπάντεχα, η συνεργασία μας ήταν άρτια και η αλήθεια είναι ότι, κατά την επίσκεψή μου στην έκθεση, χρειάστηκε να με σκουντήσουν για να «ξυπνήσω», όταν αντίκρισα το όνομά μου σε ένα μικρό ταμπελάκι, εκεί.
Άλλες σημαντικές στιγμές και στιγμές – ορόσημα, ήταν η απόφαση να δημιουργήσω το μικρό μου καταφύγιο-εργαστήριο, στο κέντρο της Αθήνας, το 2015 καθώς και η έκθεση στο Πνευματικό κέντρο Άνω Σύρου το 2021, που σηματοδότησε τη δημιουργία της γκαλερί μας εκεί.
Πώς αντιλαμβάνεσαι εσύ την ομορφιά;
Η ομορφιά για μένα, κλείνοντας τα μάτια, είναι κάτι γαλήνιο, κάτι αρμονικό. Είναι ήρεμα βλέμματα, αληθινά χαμόγελα, απέραντη θάλασσα και ψηλά, απάτητα βουνά.
Είναι, επίσης, η απλότητα, οι καθαρές γραμμές, τα γήινα χρώματα, το πηγαίο στυλ και η απουσία επιτήδευσης. Ομορφιά είναι η φθορά που φέρνει ο χρόνος, στα κτίρια, στα υλικά, στη φύση, στους ανθρώπους. Είναι οι ουλές, οι ρυτίδες, οι σκουριασμένες επιφάνειες, τα ερείπια και τα κτίρια που έχοντας περάσει τις μέρες τις ακμής τους παραμένουν εκεί, κουβαλώντας την ιστορία τους και ακτινοβολώντας λάμψη κρυφή.
Έχεις σκεφτεί, κάποια στιγμή, την μόνιμη αποκέντρωση του εργαστηρίου; Η Αθήνα έχει δείξει τη ζόρική της πλευρά;
Χτύπησες φλέβα με την ερώτησή σου. Νομίζω είναι κάτι που απασχολεί, όλο και περισσότερο, τους κατοίκους των μεγαλουπόλεων. Ύστερα από έντεκα χρόνια, που κατοικώ στο κέντρο της Αθήνας και προσπαθώντας πάντα να κρατήσω και να βλέπω όσα όμορφα έχει να προσφέρει, ομολογώ ότι πια αδυνατώ να τα καταφέρω. Ο χρόνος συρρικνώνεται, η καθημερινότητα γίνεται ένας συνεχόμενος αγώνας να προλάβεις να εργαστείς, να προλάβεις να κοινωνικοποιηθείς, να προλάβεις να χαρείς. Αλλά δεν ξέρω τελικά.. προλαβαίνεις;
Αρκούν ελάχιστες μέρες μακριά από την πόλη για να δω και να καταλάβω πόσο όμορφα μπορεί να κυλά η ζωή, ότι η έμπνευση εκεί βρίσκεται στην επόμενη γωνία, πώς ο χρόνος ξαφνικά αλλάζει διάσταση και πόσο δεν χρειάζεται να υπερπροσπαθείς ακόμα και για τα πιο απλά πράγματα. Μάλλον ναι, κάποια στιγμή ελπίζω να αφήσω πίσω μου την πόλη.
Αναφέρονται συχνά σε σένα με επίθετα όπως πρωτοπόρα, διαφορετική, αφαιρετική. Τι σημαίνει πρωτοπορία σε μια εποχή απίστευτης ταχύτητας και πλουραλισμού;
Πρωτοπορία στην εποχή μας είναι να βρίσκεις την ηρεμία να εσωστρέφεσαι και να δημιουργείς αυτό που πραγματικά αισθάνεται η ψυχή σου, αυτό που την προβληματίζει. Να το κάνεις έργο και να ανοίγεις ένα διάλογο με τον εαυτό σου και τους γύρω σου. Μέσα από τη συνεχόμενη βουή που αντηχεί στα αυτιά σου, να βρίσκεις την ουσία, να την αποδομείς και εύστοχα, λιτά, να παραθέτεις όσα έχεις να πεις, όσα νιώθεις.
Για μένα απαραίτητο είναι να μένεις ενεργός και σε απόλυτη επαφή με το κοινωνικό σύνολο, κάνοντας δικό σου ό,τι το αφορά και το προβληματίζει. Κάποια σχέδια των τελευταίων ετών, όπως το SHE και το STADIUM, ήρθαν να επιβεβαιώσουν ότι όταν παραθέτεις την αλήθεια σου, δεν μένει παρά να συναντήσει τις αλήθειες των άλλων και τότε η αλληλεπίδραση είναι πέρα από μαγική.
Ζεις όπως το είχες φτιάξει στο μυαλό σου;
Κάποια πράγματα, όντως, τα είχα ονειρευτεί και γίνανε! Θα πω πως ναι, νιώθω τυχερή. Πολύ. Όλα τα υπόλοιπα τα προσπαθούμε και τα φτιάχνουμε καθημερινά.
Τι έχεις μάθει από τα ταξίδια κι από αυτήν την αεικινησία που σε χαρακτηρίζει;
Τα ταξίδια έχουν πάντα πολλά να σου πουν. Με λιγότερη σημασία πόσο μακρινό μπορεί να είναι ή πόσο διαφορετικά θα είναι από όσα έχεις ήδη ζήσει. Για μένα, το θέμα είναι να μπορείς να «δεις», να φανταστείς. Να αφουγκράζεσαι με προσοχή, τόπους, ανθρώπους, νοοτροπίες, να γίνεσαι ένα, μη μένοντας απλός επισκέπτης, απλός παρατηρητής. Να κρατάς μάτια και ψυχή ανοιχτή, να γεμίζεις εικόνες, μυρωδιές, ιστορίες και εμπειρίες.
Αν ήταν η γενιά μας να χωρέσει στο σχήμα ενός κοσμήματος αυτό ποιο θα ήταν;
Νιώθω απόλυτα ταυτισμένη με το SHE, το γυναικείο σώμα που δημιουργήθηκε με έμπνευση από το Κυκλαδικό ειδώλιο που βρέθηκε στη Χαλανδριανή της Σύρου, το 2000 π.Χ. Ένα σώμα πολύπαθο ανά τις χιλιετίες, σχεδιασμένο με αιχμηρές ακμές, να θυμίζει ξίφος, προστασία, αντίσταση, πυγμή. Προτάσσοντας τα στήθη του κι εμμένοντας παρόλες τις συνθήκες. Σε ένα τέτοιο σώμα θα μπορούσα να χωρέσω όλη μας τη γενιά.
Νιώθω ότι είμαστε πλάσματα που ψάχνουμε τη θέση μας στις συνεχόμενα εναλλασσόμενες καταστάσεις, προσπαθώντας να βρούμε την πραγματική ουσία της ζωής, αποδεσμευμένοι από το μαθημένο, αυτό που έως τώρα θεωρείται δεδομένο. Να βρούμε την ομορφιά, να αγκαλιάσουμε τους εαυτούς μας – όπως δεν εκπαιδευτήκαμε να κάνουμε από την αρχή της ζωής μας – να γίνουμε οι καλύτεροί μας φίλοι. Και με τη σειρά μας να φερθούμε στον δίπλα μας ακριβώς με τον ίδιο τρόπο που θα θέλαμε για μας. Και όσο δύσκολο κι αν φαντάζει, μοιάζει πια για μας ο μόνος δρόμος.
*Η Φαίη Παπανίκου διατηρεί το προσωπικό της εργαστήριο και εκθετήριο στο πιο κεντρικό σημείο της Αθήνας, στην οδό Παπαρηγοπούλου 15, αλλά επίσης μπορείτε να δείτε και σχέδιά της στο feypapanikou.com
