Ο κόσμος καπνίζει λιγότερο, όμως η επιδημία του καπνίσματος παραμένει ενεργή. Μια νέα παγκόσμια έκθεση του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (ΠΟΥ) δείχνει ότι ο αριθμός των χρηστών προϊόντων καπνού μειώθηκε από 1,38 δισεκατομμύρια το 2000 σε 1,2 δισεκατομμύρια το 2024. Σε σχέση με το 2010, ο αριθμός των ανθρώπων που χρησιμοποιούν καπνό έχει μειωθεί κατά 120 εκατομμύρια — δηλαδή κατά 27% σε σχετικούς όρους. Ωστόσο, ένας στους πέντε ενήλικες παγκοσμίως εξακολουθεί να χρησιμοποιεί προϊόντα καπνού, τροφοδοτώντας εκατομμύρια αποτρέψιμους θανάτους κάθε χρόνο.
«Εκατομμύρια άνθρωποι σταματούν ή δεν ξεκινούν τη χρήση καπνού χάρη στις προσπάθειες των χωρών για τον έλεγχο του καπνού», δήλωσε ο Δρ. Τεντρός Αντάνομ Γκεμπρεγιέσους, Γενικός Διευθυντής του ΠΟΥ. «Ως αντίδραση σε αυτή την ισχυρή πρόοδο, η βιομηχανία καπνού αντεπιτίθεται με νέα προϊόντα νικοτίνης, στοχεύοντας επιθετικά τους νέους. Οι κυβερνήσεις πρέπει να δράσουν ταχύτερα και πιο αποφασιστικά στην εφαρμογή αποδεδειγμένων πολιτικών ελέγχου του καπνού».
Το άλμα του vaping: πάνω από 100 εκατομμύρια χρήστες ηλεκτρονικών τσιγάρων
Για πρώτη φορά, ο ΠΟΥ εκτιμά τη χρήση ηλεκτρονικών τσιγάρων σε παγκόσμιο επίπεδο, με τα στοιχεία να είναι ανησυχητικά: πλέον περισσότεροι από 100 εκατομμύρια άνθρωποι παγκοσμίως κάνουν χρήση ηλεκτρονικών τσιγάρων (vaping). Σε αυτό το σύνολο περιλαμβάνονται:
· Ενήλικες: τουλάχιστον 86 εκατομμύρια χρήστες, κυρίως σε χώρες υψηλού εισοδήματος.
· Έφηβοι: τουλάχιστον 15 εκατομμύρια παιδιά ηλικίας 13–15 ετών ήδη χρησιμοποιούν ηλεκτρονικά τσιγάρα. Στις χώρες με διαθέσιμα δεδομένα, τα παιδιά έχουν κατά μέσο όρο εννέα φορές μεγαλύτερη πιθανότητα να κάνουν χρήση ηλεκτρονικών τσιγάρων σε σχέση με τους ενήλικες.
Η βιομηχανία του καπνού λανσάρει αδιάκοπα μια σειρά νέων προϊόντων και τεχνολογιών με στόχο να εμπορευματοποιήσει την εξάρτηση από τη νικοτίνη —όχι μόνο με τα τσιγάρα, αλλά και με τα ηλεκτρονικά τσιγάρα, τα σακουλάκια νικοτίνης (nicotine pouches), τα θερμαινόμενα προϊόντα καπνού και άλλα— όλα με επιπτώσεις στην υγεία, και ιδιαίτερα επικίνδυνα για τις νέες γενιές.
«Τα ηλεκτρονικά τσιγάρα τροφοδοτούν ένα νέο κύμα εξάρτησης από τη νικοτίνη», προειδοποίησε ο Ετιέν Κρουγκ, Διευθυντής του Τμήματος Προσδιοριστών Υγείας, Προώθησης και Πρόληψης του ΠΟΥ. «Προωθούνται ως μέτρο μείωσης της βλάβης, αλλά στην πραγματικότητα εθίζουν τα παιδιά στη νικοτίνη νωρίτερα και κινδυνεύουν να υπονομεύσουν δεκαετίες προόδου».
Οι γυναίκες διακόπτουν το κάπνισμα πιο γρήγορα από ότι οι άνδρες
Καταγράφεται σταθερή μείωση της χρήσης καπνού σε άνδρες και γυναίκες σε όλες τις ηλικιακές ομάδες την περίοδο 2000–2024. Ωστόσο, οι γυναίκες προπορεύονται στην προσπάθεια αυτή: πέτυχαν τον παγκόσμιο στόχο μείωσης μέχρι το 2025 πέντε χρόνια νωρίτερα, φθάνοντας το ορόσημο του 30% ήδη το 2020. Η επικράτηση της χρήσης καπνού μεταξύ των γυναικών μειώθηκε από 11% το 2010 σε 6,6% το 2024, ενώ ο αριθμός των γυναικών χρηστών καπνού μειώθηκε από 277 εκατομμύρια το 2010 σε 206 εκατομμύρια το 2024.
Αντιθέτως, για τους άνδρες η επίτευξη του στόχου προβλέπεται το 2031. Σήμερα, πλέον των τεσσάρων στους πέντε χρήστες καπνού παγκοσμίως είναι άνδρες, με σχεδόν 1 δισεκατομμύριο άνδρες να συνεχίζουν τη χρήση προϊόντων καπνού. Η επικράτηση μεταξύ των ανδρών έπεσε από 41,4% το 2010 σε 32,5% το 2024, αλλά ο ρυθμός της μείωσης κρίνεται ανεπαρκής.
Μεγάλες διαφορές στις καπνιστικές συνήθειες ανά περιοχή
· Νοτιοανατολική Ασία: Παλαιότερα αποτελούσε το επίκεντρο του προβλήματος, το κάπνισμα στους άνδρες σχεδόν έχει μειωθεί στο μισό: από 70% το 2000 σε 37% το 2024. Στην περιοχή αυτή, σημειώθηκε πάνω από το μισό της παγκόσμιας μείωσης.
· Αφρική: Η επικράτηση είναι η χαμηλότερη ανάμεσα σε όλες τις περιφέρειες, στο 9,5% το 2024, και η περιοχή είναι σε τροχιά να πετύχει τον στόχο μείωσης 30%. Ωστόσο, λόγω της αύξησης του πληθυσμού, ο απόλυτος αριθμός χρηστών συνεχίζει να αυξάνεται.
· Αμερική: Η περιφέρεια έχει επιτύχει 36% σχετική μείωση, με την επικράτηση να φθάνει στο 14% το 2024, αν και σε ορισμένες χώρες εξακολουθούν να λείπουν επαρκή δεδομένα.
· Ευρώπη: Πλέον αποτελεί την περιοχή με τη μεγαλύτερη επικράτηση σε παγκόσμιο επίπεδο, με 24,1% των ενηλίκων να χρησιμοποιούν προϊόντα καπνού το 2024. Επιπλέον, οι γυναίκες στην Ευρώπη έχουν την υψηλότερη παγκόσμια επικράτηση, στο 17,4%.
· Ανατολική Μεσόγειος: Η επικράτηση της καπνιστικής συνήθειας φτάνει το 18%, με τη χρήση καπνού να συνεχίζει να αυξάνεται σε ορισμένες χώρες.
· Δυτικός Ειρηνικός: Το ποσοστό των ενηλίκων που χρησιμοποιούν καπνό είναι 22,9% το 2024, από 25,8% το 2010 — η πρόοδος σε αυτή την περιοχή είναι η βραδύτερη. Οι γυναίκες εμφανίζουν χαμηλή επικράτηση (2,5%), ενώ οι άνδρες έχουν την υψηλότερη επικράτηση από όλες τις περιοχές, στο 43,3%.
Τι πρέπει να γίνει — έκκληση ΠΟΥ προς τις κυβερνήσεις
Ο ΠΟΥ καλεί τις κυβερνήσεις να εντείνουν τον έλεγχο του καπνού: να εφαρμόσουν και να επιβάλουν πλήρως το πακέτο MPOWER (ένα σύνολο αποδεδειγμένων μέτρων ελέγχου του καπνού) και τη Σύμβαση-Πλαίσιο του ΠΟΥ για τον Έλεγχο του Καπνού, να κλείσουν νομικά κενά που επιτρέπουν στη βιομηχανία καπνού και νικοτίνης να στοχεύει τα παιδιά, και να ρυθμίσουν τα νέα προϊόντα νικοτίνης, όπως τα ηλεκτρονικά τσιγάρα. Επιπλέον, προτείνεται η αύξηση των φόρων στον καπνό, η απαγόρευση της διαφήμισης και η διεύρυνση των υπηρεσιών υποστήριξης για τη διακοπή, ώστε εκατομμύρια περισσότεροι να μπορέσουν να κόψουν το κάπνισμα.
«Σχεδόν το 20% των ενηλίκων εξακολουθεί να χρησιμοποιεί προϊόντα καπνού και νικοτίνης. Δεν μπορούμε να εφησυχάσουμε τώρα», τόνισε ο Τζέρεμι Φάραρ, Αναπληρωτής Γενικός Διευθυντής του ΠΟΥ για την Προώθηση της Υγείας και την Πρόληψη Νοσημάτων και Φροντίδα. «Ο κόσμος έχει σημειώσει πρόοδο, αλλά μόνο ισχυρότερη και ταχύτερη δράση μπορεί να νικήσει την επιδημία του καπνίσματος».
Αξίζει να σημειώσουμε, τέλος, πως τα ευρήματα της νέας έκθεσης με τίτλο «Παγκόσμια έκθεση του ΠΟΥ για τις τάσεις στην επικράτηση της χρήσης καπνού 2000–2024 και προβλέψεις 2025–2030» βασίζονται σε 2.034εθνικές έρευνες, οι οποίες καλύπτουν το 97% του παγκόσμιου πληθυσμού. Τα δεδομένα υποστηρίζουν την παγκόσμια αναφορά για τον Στόχο Βιώσιμης Ανάπτυξης και το Παγκόσμιο Σχέδιο Δράσης του ΠΟΥ για τις Μη Μεταδοτικές Ασθένειες (ΜΜΑ), το οποίο στόχευε σε σχετική μείωση της χρήσης καπνού κατά 30% έως το 2025. Έως τώρα, η μείωση έχει επιτευχθεί σε ποσοστό 27%, υπολείπεται κατά 50 εκατομμύρια χρήστες.
