Σε μια παλιά σειρά της ελληνικής τηλεόρασης, με κεντρικό σκηνικό κάποιες γυναικείες φυλακές (τ’ αδέρφια μου κατάλαβαν για ποια σειρά μιλάω), σε ένα επεισόδιο, εκτυλισσόταν μια σκηνοθετημένη εξέγερση των κρατουμένων. Η αρχηγός των έγκλειστων γυναικών, μη γνωρίζοντας ότι η κατάσταση ήταν σικέ, γύρισε με απορημένο ύφος, όταν η «εξουσία» καταλήφθηκε τόσο εύκολα και δήλωσε: «Τι διάολο, τόσο εύκολο ήταν; Τι σκατά έγραφαν τα βιβλία;». Δυνατή ατάκα για το φινάλε. Πέρα από το γέλιο που προκαλεί, φέρνει στην επιφάνεια το προαιώνιο ζήτημα της απόστασης μεταξύ θεωρίας και πράξης.
Τι συμβαίνει, λοιπόν; Μήπως τα βιβλία γράφουν ανοησίες; Δε νομίζω (τουλάχιστον τα περισσότερα). Από την επιστήμη μέχρι τη λογοτεχνία, υπάρχει ένας τεράστιος όγκος γνώσης και ομορφιάς στα χέρια μας για να τον αξιοποιήσουμε υπέρ μας, άσχετα αν συχνά δεν τον χρησιμοποιούμε, όπως θα έπρεπε. Παρόλα αυτά, μερικές φορές στη ζωή τα πράγματα εξελίσσονται διαφορετικά, με τρόπους που δεν έχουν γραφτεί πουθενά. Και είναι ενδιαφέρον. Άλλες φορές η εμπειρία προηγείται της γνώσης. Όπως λέει εύστοχα ένας φίλος μου: «Δε διάβασαν όλοι οι ΕΛΑΣίτες πρώτα τον Μαρξ και μετά βγήκαν στο βουνό». Αλήθεια είναι. Και τελικά, τι μάθημα να κάνει ένας γραφειοκράτης Μαρξιστής σ’ έναν μαυροσκούφη που κλαίει σαν μικρό παιδί, όταν παραδίδει το όπλο του στη Βάρκιζα;
Σήμερα, με την υπερκατανάλωση πληροφοριών, η αξία του βιώματος φαίνεται να έχει περάσει στο παρασκήνιο. Εικόνες, βίντεο, αναλύσεις, podcasts, άρθρα, όλα περνούν μπροστά μας με ιλιγγιώδη ταχύτητα. Μοιάζει σαν να ξέρουμε τα πάντα χωρίς να έχουμε ζήσει τίποτα. Κι όμως, το «ξέρω» χωρίς το «έζησα» είναι μισό. Δεν έχει το ίδιο βάρος. Είναι σαν να περιγράφεις τη γεύση του κρασιού χωρίς να έχεις βάλει ποτέ στο στόμα σου έστω μια γουλιά. Ή σαν να μιλάς για τον έρωτα με παραπομπές και υποσημειώσεις, χωρίς να έχεις ποτέ χάσει τον ύπνο σου. Χρειάζεται ένα ξεχωριστό ταλέντο για να πλησιάσεις στην ελάχιστη δυνατή απόσταση από τον πυρήνα πραγμάτων, που δεν έχεις βιώσει. Πρέπει να είσαι κάποιος σαν τον ποιητή Άλκη Αλκαίο που, ενώ έγραφε τόσο παραστατικά αβίωτες εμπειρίες, είχε γράψει κάποτε: «ζωή σε σπούδασα και ξέχασα να ζήσω».
Η θεωρία είναι αναντικατάστατη. Δίνει τα εργαλεία και τον τρόπο. Μα η πράξη είναι το περπάτημα στον άγνωστο δρόμο, εκεί που δεν ξέρεις τι θα συναντήσεις. Κι αναρωτιέμαι:«αφού τα διάβασα όλα, από δω και πάνω τι άλλο έχει;» Ποιος ξέρει; Από εδώ και πάνω χρειάζεται να αναμετρηθώ με την ίδια την εμπειρία. Να μη φοβηθώ. Να ξέρω ότι όσα κι αν έχω διαβάσει, η ζωή πάντα θα με αιφνιδιάζει. Να ξέρω ότι ποτέ δε θα τα μάθω όλα και δε χρειάζεται κιόλας. Ίσως εκεί βρίσκεται και η απάντηση στην απορία της Μαίρης «Τόσο εύκολο ήταν;». Τα βιβλία μιλούν για πιθανότητες, για θεωρίες, για μοντέλα. Η ζωή μιλά για γεγονότα, για συγκρούσεις, για λάθη και για θριάμβους που δεν προβλέφθηκαν ποτέ. Αυτό μας μένει από δω και πάνω. Μας μένει η ζωή.
