Είσαι υπερβολικά υπεύθυνη; Κρίνεις αυστηρά κάθε σου λάθος; Μήπως είσαι τελειομανής; Αν ναι, ίσως να είσαι πρωτότοκη κόρη. Αν και τα συγκεκριμένα χαρακτηριστικά δεν ανήκουν αποκλειστικά στις μεγαλύτερες αδελφές, οι επιστήμονες τα συνδέουν στενά με το φαινόμενο που αποκαλείται «σύνδρομο της πρωτότοκης κόρης».
Σύμφωνα με πρόσφατη έρευνα, τα πρωτότοκα κορίτσια ωριμάζουν πιο γρήγορα από τα υπόλοιπα παιδιά, κυρίως λόγω του στρες που βιώνει η μητέρα κατά την εγκυμοσύνη. Αυτό επιβεβαιώνει όσα συχνά βλέπουμε σε βίντεο και memes: η πρωτότοκη κόρη καλείται από μικρή να αναλάβει ενήλικες ευθύνες, να οργανώνει οικογενειακές συγκεντρώσεις και δυσκολεύεται να ζητήσει βοήθεια.
Το βάρος αυτό δεν είναι καθόλου εύκολο και συχνά γίνεται εξαντλητικό. Οι ειδικοί επισημαίνουν πως αν θέλεις να νιώσεις πιο ευτυχισμένη, πρέπει να αναγνωρίσεις τον ρόλο της υπερ-ευθύνης στη ζωή σου.
Η Natalie Moore, αδειοδοτημένη θεραπεύτρια γάμου και οικογένειας στην Καλιφόρνια, εξηγεί ότι πολλές πρωτότοκες κόρες αισθάνονται υπεύθυνες για την οικογένειά τους ― όχι μόνο για τα μικρότερα αδέλφια, αλλά ακόμα και για τους γονείς τους. Παίρνουν πάνω τους το «νοητικό φορτίο» που διατηρεί μια οικογένεια λειτουργική, όπως το να θυμούνται γενέθλια ή να φροντίζουν ώστε όλοι να κάνουν το καθήκον τους.
Αυτή η στάση συχνά επεκτείνεται και στις υπόλοιπες σχέσεις: στο δικό τους σπίτι ή στη δουλειά, νιώθουν ότι πρέπει πάντα να διασφαλίζουν πως όλα γίνονται σωστά και στην ώρα τους.
Όταν ο ρόλος της κόρης γίνεται ρόλος γονέα
Για πολλές πρωτότοκες, η ευθύνη αυτή φτάνει στο σημείο να υιοθετούν γονεϊκό ρόλο. Η θεραπεύτρια Danica Harris, από το Τέξας, σημειώνει πως συχνά επωμίζονται μέρος των υποχρεώσεων των γονιών. Κάποιες φορές αυτό λέγεται ανοιχτά, άλλες όμως μεταδίδεται άτυπα μέσα στην οικογενειακή δυναμική.
Ιδιαίτερα όταν υπάρχουν περισσότερα από δύο παιδιά, η πρωτότοκη κόρη λειτουργεί σχεδόν σαν αντικαταστάτρια μητέρας. Σε παραδοσιακές οικογένειες όπου ο πατέρας έχει λιγότερο ενεργό ρόλο στη φροντίδα, δημιουργείται μια «συμμαχία» μεταξύ μητέρας και πρωτότοκης κόρης ― είναι εκείνες που «τρέχουν» το σπίτι.
Αυτή η πίεση οδηγεί τις πρωτότοκες στο να πιστεύουν πως δεν πρέπει ποτέ να προκαλέσουν ανησυχία στους γονείς τους. Σύμφωνα με τη Harris, ακούνε συχνά τη φράση: «Εσύ είσαι αυτή για την οποία δεν ανησυχώ ποτέ». Έτσι μπαίνουν σε έναν άκαμπτο ρόλο τελειομανίας και έντονης αυτοκριτικής, με πολύ υψηλές απαιτήσεις από τον εαυτό τους.
Η κοινωνία δεν βοηθά. Οι προσδοκίες απέναντι στα κορίτσια και τις γυναίκες ―να είναι πιο συναισθηματικά ευαίσθητες και φροντιστικές― επιβαρύνουν ακόμα περισσότερο τις πρωτότοκες. Όπως λέει η Moore, αυτές δέχονται «διπλή δόση» προσδοκιών: είναι οι μεγαλύτερες, άρα πιο ώριμες, αλλά και κορίτσια που πρέπει να νοιάζονται για όλους.
Πώς η υπερ-ευθύνη επηρεάζει την ευτυχία
Όλα αυτά στερούν από την πρωτότοκη κόρη στιγμές χαράς. Όταν φορτώνουμε στα παιδιά ευθύνες ενηλίκων, νιώθουν πως αποτυγχάνουν ― επειδή απλά δεν έχουν τα εφόδια να ανταποκριθούν. Αυτή η αίσθηση αποτυχίας οδηγεί σε έναν φαύλο κύκλο προσπάθειας χωρίς τέλος.
Ακόμα κι όταν μεγαλώσουν, ο ρόλος αυτός συνεχίζει ασυνείδητα. Η Moore εξηγεί πως επειδή αυτά τα μοτίβα διαμορφώνονται από μικρή ηλικία, δύσκολα τα αντιλαμβανόμαστε ή τα αλλάζουμε. Οι πρωτότοκες έχουν την τάση να ελέγχουν αν όλοι γύρω τους κάνουν αυτό που πρέπει ― συχνά αναλαμβάνουν ηγετικό ρόλο στην παρέα ή είναι εκείνες που όλοι εμπιστεύονται, χωρίς όμως οι ίδιες να έχουν κάποιον στήριγμα.
Η ανάληψη περισσότερης ευθύνης από όση μπορεί κανείς να διαχειριστεί οδηγεί εύκολα σε εξουθένωση, άγχος ή ακόμα και κατάθλιψη. Όταν δεν καταφέρνεις να ανταποκριθείς σε όλα, νιώθεις αποτυχημένη ή ένοχη ― κάτι που μειώνει ακόμη περισσότερο τη χαρά στη ζωή.
Πώς μπορείς να σπάσεις τον κύκλο;
Το πρώτο βήμα είναι η επίγνωση. Η Moore τονίζει ότι χρειάζεται να αναγνωρίσεις τον ρόλο σου ― τι σου αρέσει και τι όχι. Ίσως κάποιες πλευρές της υπευθυνότητας σε κουράζουν ή σε πιέζουν υπερβολικά, ενώ άλλες σου ταιριάζουν και θέλεις να τις κρατήσεις.
Για παράδειγμα, μπορείς να συνεχίσεις να δίνεις συμβουλές στα αδέλφια σου, αλλά να απαιτήσεις πρώτα ένα τηλεφώνημα πριν έρθουν για βοήθεια. Ή μπορείς ακόμα να οργανώνεις τα γενέθλια της μαμάς σου ―αλλά αυτή τη φορά ο αδελφός σου θα πληρώσει το μισό λογαριασμό.
Ένα σημαντικό κομμάτι της διαδικασίας είναι τα όρια: ξαναγράφεις τον ρόλο σου με βάση τις σημερινές σου αξίες και ανάγκες.
Φροντίδα του εσωτερικού παιδιού & αυτοσυμπόνια
Η Harris προτείνει στους πελάτες της να αναλογιστούν τι στερήθηκαν ως παιδιά επειδή έπρεπε πάντα να «λειτουργούν» ως μεγάλοι. Αν ήθελες π.χ. να πας στην πισίνα με φίλους αλλά έπρεπε να προσέχεις τα αδέλφια σου, τώρα κάνε το δώρο αυτό στον εαυτό σου.
Ρώτησε τον εαυτό σου: Τι θα ήθελε το μικρό παιδί μέσα σου; Κάνε κάτι από αυτά σήμερα. Το μικρό παιδί που ήσουν χρειάστηκε να γίνει πιο σκληρό απ’ όσο έπρεπε ― τώρα του αξίζει φροντίδα και τρυφερότητα ώστε εσύ ως ενήλικη να μαλακώσεις λίγο.
Η καλοσύνη προς τον εαυτό περιλαμβάνει πράγματα όπως το ημερολόγιο σκέψεων, το να αφαιρέσεις μια υποχρέωση για ξεκούραση ή το να μην αυτοτιμωρείσαι για κάθε λάθος. Βρες τουλάχιστον ένα πρόσωπο εκτός οικογένειας στο οποίο μπορείς πραγματικά να στηριχτείς όταν περνάς δύσκολα.
Όπως λέει η Harris: «Όταν είμαστε πιο τρυφεροί με τον εαυτό μας, όλα αλλάζουν. Η μέρα μας θα εξελιχθεί έτσι κι αλλιώς ― αν όμως είμαστε ευγενικοί με εμάς τους ίδιους στη διαδρομή, στο τέλος θα νιώσουμε λιγότερη κούραση και δυσφορία».
Για όσες έχουν μάθει στη σκληρότητα και την τελειομανία είναι δύσκολο να σταματήσουν αυτόν τον κύκλο. Όμως αυτό που ίσχυε όταν ήσουν παιδί δεν ισχύει πια ― τώρα έχεις περισσότερους πόρους και αυτονομία στη ζωή σου.
Όπως καταλήγει η Harris: «Αν καταφέρεις έστω λίγο να μαλακώσεις απέναντι στον εαυτό σου, το σώμα σου θα το εκτιμήσει πραγματικά».
Πηγή: Huffpost
