Συχνά θεωρείται σύμπτωμα ανιαρών ζωών ή ανθρώπων χωρίς παραγωγικότητα, όμως η ανία έχει και τους υπερασπιστές της. Ο Byul-Chung Han, πρόσφατος βραβευμένος με το Πριγκιπικό Βραβείο Αστούριας στις Ανθρωπιστικές Επιστήμες, τη χαρακτηρίζει ως «το απόγειο της νοητικής χαλάρωσης». Παρόμοια στάση είχε και ο Bertrand Russell, ο οποίος στο έργο του «Η κατάκτηση της ευτυχίας» (1930) προειδοποιούσε: «Μια γενιά που δεν αντέχει την ανία θα είναι μια γενιά μικρών ανθρώπων».
Παρά τη διαφορά σχεδόν ενός αιώνα, και οι δύο φιλόσοφοι βλέπουν στην ανία το ιδανικό υπόβαθρο για εύφορη φαντασία. Μια παύση —ίσως ενοχλητική αλλά απαραίτητη— που μας επιτρέπει να σκεφτούμε πέρα από συνήθειες και βιασύνη.
Χωρίς να την εξυψώνουν σε πηγή δημιουργικής έμπνευσης, τέσσερις ερευνητές που μελετούν το φαινόμενο συμφωνούν ότι η ανία επιτελεί βασικό ρόλο: κινητοποιεί την αλλαγή. Αν και είναι δύσκολο να αποδειχθεί με βεβαιότητα ότι έχει εξελικτικό νόημα, υπάρχουν ισχυρές ενδείξεις.
«Μπορούμε να δούμε τι προκαλεί η ανία και να υποθέσουμε εάν στο απώτατο παρελθόν υπήρχε καλός λόγος να υπάρχει, με την έννοια ότι μας έκανε πιο ικανούς», εξηγεί ο Andreas Elpidorou, συγγραφέας του «The Anatomy of Boredom», όπου παρουσιάζει πλήθος πειραμάτων που στηρίζουν αυτή τη λογική.
Η ανία ως κινητήριος δύναμη αλλαγής
Η Corinna Martarelli, καθηγήτρια στο UniDistance της Ελβετίας, επικαλείται μελέτη του Πανεπιστημίου Princeton (2016), ως ισχυρή απόδειξη ότι η ανία λειτουργεί ως «προσαρμοστικό σήμα». Οι ερευνητές ανέλυσαν την ανθρώπινη τάση για «εξερεύνηση» όταν λείπει «πολύτιμη πληροφορία». Πρόκειται για ένα ένστικτο που διαπερνά τις εποχές, είτε σε προϊστορικές ζούγκλες είτε στον σύγχρονο άνθρωπο που βαριέται στον καναπέ του σπιτιού του.
Ο James Danckert, επικεφαλής εργαστηρίου ψυχολογίας της ανίας στο Πανεπιστήμιο Waterloo (Καναδάς), προσθέτει ότι ακόμη και τα ζώα πλήττουν. Όταν λείπει το ερέθισμα, ακόμα και οι κατοικίδιες γάτες ή σκύλοι βρίσκουν τρόπους να διασκεδάζουν — όπως να καταστρέφουν κάλτσες.
Σε μια καθοριστική έρευνα στον τομέα αυτό, διαπιστώθηκε ότι το 67% των ανδρών και το 25% των γυναικών προτίμησαν, μετά από 15 λεπτά χωρίς κανένα ερέθισμα, να αυτο-χορηγηθούν ηλεκτρικό σοκ παρά να συνεχίσουν να μην κάνουν τίποτα. Ένα τέταρτο της ώρας μόνοι με τις σκέψεις τους ήταν αρκετό για να πουν «ως εδώ».
Για σύγκριση, ο Danckert αναφέρεται σε πειράματα με μινκ και ποντίκια που, μετά από παρατεταμένη παραμονή σε «φτωχό περιβάλλον», έδειξαν τόσο μεγάλη απελπισία ώστε πλησίασαν άφοβα άρωμα θηρευτή ή εξέθεσαν τα ρύγχη τους σε ρεύματα αέρα — κάτι που τα τρωκτικά απεχθάνονται. Οι άνθρωποι επίσης συχνά στρέφονται σε δυσάρεστες εμπειρίες απλώς για να ξεφύγουν από την αδράνεια.
Το κινητό σκοτώνει τη δημιουργική ανία
Η Martarelli επισημαίνει πως η εξερεύνηση που πυροδοτεί η ανία θα πρέπει να κατευθύνεται στην «αναζήτηση νοήματος». Δεν χρειάζεται κάθε φορά που μια ταινία δεν μας εντυπωσιάζει να βυθιζόμαστε σε υπαρξιακά ερωτήματα, αλλά καλό είναι να μην εξοντώνουμε την ανία με ανούσιες ασχολίες — όπως το κινητό.
Το smartphone έχει γίνει το ατέρμονο χόμπι της εποχής μας, όπου συχνά προστρέχουμε απλώς για να περάσει η ώρα. Μπορεί όμως αυτή η συνήθεια να ακυρώνει τον μεταμορφωτικό ρόλο της ανίας; Η Ισπανίδα Josefa Ros, ιδρύτρια της Διεθνούς Εταιρείας Μελετών Ανίας, εκτιμά ότι οι σημερινές ψηφιακές συνήθειες δυσχεραίνουν την αξιοποίηση της δημιουργικής πλευράς του βαρετού χρόνου.
Για εκείνη, η ανία είναι πάντα επώδυνη γιατί «αυξάνει τα επίπεδα φλοιώδους διέγερσης», οπότε αναζητούμε γρήγορες διεξόδους. Το κινητό προσφέρει άπειρες πιθανές αποδράσεις — κάποιες ουσιαστικές, άλλες κενές από νόημα. Συχνά καταφεύγουμε σε αυτές χωρίς ιδιαίτερη σκέψη, μόνο και μόνο για να κάνουμε κάτι.
Σύμφωνα με τον Danckert, το κλειδί είναι να διαχειριζόμαστε την ανία μας με πρόθεση — επιλέγοντας εμείς τι θα κάνουμε αντί να αφήνουμε άλλους να επιλέγουν για εμάς. Μέσα στο μικρό αυτό ορθογώνιο από πλαστικό και γυαλί χωρούν τα πάντα: από φιλοσοφικά δοκίμια μέχρι χιλιάδες σύντομα βίντεο με ανθρώπους που προσπαθούν να σταθούν ένα μπουκάλι όρθιο.
Όταν η παθητική χρήση ενισχύει τον φαύλο κύκλο
Είτε στον ψηφιακό κόσμο είτε εκτός αυτού, μια μικρή παύση και λίγη «ανεκτικότητα στον πόνο» της ανίας μπορούν, σύμφωνα με τη Ros, να μας βοηθήσουν να διαπιστώσουμε ότι οι περισσότερες επιλογές έρχονται ως προκαθορισμένες μέσω της βιομηχανίας μαζικής ψυχαγωγίας. Η ασυνείδητη χρήση του κινητού κορυφώνεται στο αδιάκοπο scroll των κοινωνικών δικτύων.
Έρευνα του περασμένου έτους δείχνει ότι αυτή η μανιώδης αναζήτηση νέων ερεθισμάτων μπορεί τελικά να αυξήσει την ανία. Ένας φαύλος κύκλος: βαριόμαστε, ανοίγουμε TikTok ή Instagram, βαριόμαστε περισσότερο — κι άλλο scroll χωρίς νόημα…
«Όταν γίνομαι κυνικός», λέει ο Elpidorou, «σκέφτομαι πως [οι τεχνολογικοί κολοσσοί] θέλουν να είμαστε λίγο βαριεστημένοι αλλά όχι πολύ — ώστε ποτέ να μη σταματάμε τελείως τη δραστηριότητα αλλά πάντα να ψάχνουμε κάτι νέο».
Για τον Elpidorou, η μηχανική χρήση του διαδικτύου δεν μας επιτρέπει μέσα από το dolce far niente —την απόλαυση του τίποτα— να γεννηθεί μια λιγότερο αγχώδης και πιο παραγωγική μορφή ανίας. «Υπάρχει μια τεράστια αντίθεση [πρωτόγνωρη ιστορικά] ανάμεσα στην αδιάκοπη επίθεση μηχανισμών για προσέλκυση της προσοχής μας και σε μια άνυδρη συμμετοχή. Αυτό μας κάνει να μη νιώθουμε καλά αλλά ταυτόχρονα θέλουμε κι άλλο».
Análisis y reflexión: Πώς αντιμετωπίζουμε την ανία;
Αυτό το μοτίβο θυμίζει συμπεριφορές δυνητικά βλαβερές όταν χρησιμοποιούνται ως διέξοδος από την ανία χωρίς πραγματική διερεύνηση των αιτίων της ή σκέψη για μακροπρόθεσμες λύσεις. Στον αναλογικό κόσμο, κατανάλωση ουσιών, υπερφαγία ή παρορμητικές αγορές υπονομεύουν επίσης την ενδοσκόπηση που μπορεί σε στιγμές πλήξης να οδηγήσει σε μια πιο ουσιαστική ζωή.
Η ανία μάς καλεί χωρίς έτοιμες απαντήσεις. Είναι ένα ουδέτερο σήμα ότι κάτι δεν μας αγγίζει ή δεν έχει νόημα· τι θα κάνουμε με αυτό επαφίεται αποκλειστικά σε εμάς», καταλήγει η Martarelli.
Πηγή: El País
