Το πρωί της 24ης Οκτωβρίου 1975, η καθημερινότητα στην Ισλανδία άλλαξε δραματικά για το 90% των γυναικών. Αντί για το συνηθισμένο άγχος του πρωινού, να ετοιμάσουν πρωινό ή να φροντίσουν τα παιδιά για το σχολείο, οι περισσότερες γυναίκες – το 60% που εργάζονταν εκτός σπιτιού – δεν πήγαν στις δουλειές τους. Βγήκαν στους δρόμους, αφήνοντας τους άνδρες να διαχειριστούν μόνοι τους τις υποχρεώσεις.
Οι γυναίκες της Ισλανδίας διαδήλωσαν ενάντια στις άδικες εργασιακές πρακτικές, τις μισθολογικές ανισότητες και την υποτίμηση της οικιακής εργασίας. Χωρίς αυτές, η καθημερινή ζωή παρέλυσε: παιδικοί σταθμοί και σχολεία έκλεισαν λόγω έλλειψης προσωπικού, μεγάλες επιχειρήσεις, θέατρα και εργοστάσια ψαριών σταμάτησαν να λειτουργούν. Οι άνδρες αναγκάστηκαν να πάρουν τα παιδιά τους στη δουλειά και αργότερα εκείνη την ημέρα, τα εύκολα φαγητά όπως τα λουκάνικα εξαντλήθηκαν από τα καταστήματα.
Η κληρονομιά της απεργίας των Ισλανδών γυναικών
Η Απεργία των Γυναικών της Ισλανδίας έχει αφήσει τόσο ισχυρό αποτύπωμα που εξακολουθεί να εμπνέει πλήθη, όπως φάνηκε στη διαδήλωση για τη δέκατη επέτειο στις 24 Οκτωβρίου 1985. Πολλοί άνδρες ονόμασαν εκείνη την ημέρα “Η Μεγάλη Παρασκευή”, αλλά έχει μείνει στην ιστορία ως η Απεργία των Γυναικών, γεγονός-ορόσημο που θεωρείται καταλύτης για τη σημερινή θέση της Ισλανδίας ως της πιο ισότιμης κοινωνίας για γυναίκες παγκοσμίως – τίτλος που διατηρεί εδώ και 16 συνεχόμενα χρόνια σύμφωνα με το Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ.
Φέτος σημειώνεται ένα άνευ προηγουμένου επίτευγμα: σχεδόν όλες οι κορυφαίες θέσεις στη χώρα – από τον πρωθυπουργό και τον πρόεδρο μέχρι τον αρχηγό της αστυνομίας και τις πρυτανικές αρχές όλων των πανεπιστημίων – κατέχονται από γυναίκες. «Πιστεύω ότι αυτό το γεγονός ήταν το σημείο καμπής για μια πιο ισότιμη κοινωνία στην Ισλανδία», δηλώνει η Hrafnhildur Gunnarsdóttir, παραγωγός του ντοκιμαντέρ “Η Μέρα που η Ισλανδία Πάγωσε” του 2024.
Η απεργία του 1975 ενέπνευσε επίσης γυναικεία κινήματα παγκοσμίως, όπως την απεργία στην Πολωνία το 2016 και την απεργία της Παγκόσμιας Ημέρας Γυναίκας στην Ισπανία το 2018. Η σκηνοθέτις του ντοκιμαντέρ, Pamela Hogan, έχει διαπιστώσει πόσο εμπνέει τους ανθρώπους αυτή η ιστορία: «Νεαρές γυναίκες στη Νότια Κορέα κρατούσαν σημειώσεις βλέποντας την ταινία», λέει χαρακτηριστικά.
Πώς ξεκίνησε η απεργία των γυναικών στην Ισλανδία
Οι γυναίκες απέκτησαν δικαίωμα ψήφου στην Ισλανδία το 1915 και εξέλεξαν την πρώτη βουλευτίνα το 1922. Ωστόσο, τις επόμενες δεκαετίες η πρόοδος ήταν περιορισμένη. Μέχρι το 1975, οι γυναίκες ήταν εξοργισμένες από τις χαμηλότερες αμοιβές, τις διακρίσεις στην εργασία και τη μικρή παρουσία τους στη Βουλή – μόλις 5%.
Η ιδέα για απεργία γεννήθηκε σε συνέδριο γυναικών τον Ιούνιο του 1975 στο Ρέικιαβικ, όπου οργανώσεις σχεδίαζαν δράσεις για το Διεθνές Έτος της Γυναίκας υπό την αιγίδα του ΟΗΕ. Οι “Red Stockings”, φεμινιστική ομάδα που πρότεινε απεργία ήδη από το 1970, κατέθεσαν επίσημα την πρόταση.
«Οι γυναίκες δεν θεωρούσαν εαυτές εργαζόμενες αλλά νοικοκυρές και όταν υπήρχε κρίση εργασίας τις έστελναν σπίτι χωρίς αμοιβή ή διαμαρτυρία. Θέλαμε να δείξουμε πόσο σημαντική είναι η συμβολή των γυναικών στην κοινωνία», λέει στη National Geographic η Guðrún Hallgrímsdóttir, πρώην βουλευτής και ιδρυτικό μέλος των Red Stockings.
Επειδή οι απεργίες εκτός συνδικαλιστικών πλαισίων ήταν παράνομες, κάποιες ομάδες δίσταζαν – ώσπου η Valborg Bentsdóttir, μέλος της Κεντρώας Εταιρείας Δικαιωμάτων Γυναικών, πρότεινε να ονομαστεί «Άδεια Ημέρα» αντί για απεργία. Έτσι καθιερώθηκε επίσημα ως Kvennafrídagurinn, δηλαδή Ημέρα Αδείας των Γυναικών.
Από εκείνη τη στιγμή ξεκίνησε μια πανεθνική κινητοποίηση: οργανώσεις σε όλη τη χώρα ενημέρωσαν μέλη μέσω καρτών, φυλλαδίων, τηλεφωνημάτων και δημοσιεύσεων σε εφημερίδες, ραδιόφωνο και τηλεόραση. Οι διοργανωτές ανακοίνωσαν ότι δημοσκοπήσεις έδειχναν συμμετοχή από το 80% έως το 100% όλων των γυναικών της χώρας.
«Ο λόγος που πέτυχε τόσο πολύ ήταν ότι κάθε γυναίκα ένιωσε προσωπικά συνδεδεμένη με αυτό», θυμάται η Hallgrímsdóttir. «Ήταν δική τους πράξη».
Η ημέρα της απεργίας και η μαζική συμμετοχή
Το πρωί της απεργίας, όλα τα πρωτοσέλιδα ανέφεραν την Ημέρα Αδείας των Γυναικών. Η María Sigurðardóttir, στοιχειοθέτρια στην εφημερίδα Morgunblaðið, περιγράφει πώς οι απεργοί τύπωσαν νωρίς το φύλλο ώστε να βγει εγκαίρως με σχετικό πρωτοσέλιδο.
Πάνω από είκοσι συγκεντρώσεις οργανώθηκαν σε όλη τη χώρα με αποκορύφωμα τη μαζική συγκέντρωση στο Lækjartorg, την κεντρική πλατεία του Ρέικιαβικ. Ο ήλιος έλαμπε ασυνήθιστα λαμπρά για Οκτώβριο και πάνω από 25.000 γυναίκες, κρατώντας πλακάτ με συνθήματα όπως «Ισότητα Τώρα» και «Μια Μέρα Αδείας—Και Μετά;», πλημμύρισαν τον χώρο.
Bουλεύτριες, όπως οι Svava Jakobsdóttir και Sigurlaug Bjarnadóttir, ενθάρρυναν τις παρευρισκόμενες να ασχοληθούν με την πολιτική. Κυκλοφόρησε δίσκος βινυλίου με φεμινιστικά τραγούδια από τις Red Stockings με τίτλο «Áfram Stelpur (Í augsýn er nú frelsi)» («Εμπρός Κορίτσια – Η Ελευθερία Είναι Κοντά»). Μετά τα συλλαλητήρια ακολούθησαν συζητήσεις σε ανοικτούς χώρους.
Η Sigurðardóttir περιγράφει τη μέρα ως μαγική: «Το συναίσθημα να βρίσκεσαι ανάμεσα σε τόσες γυναίκες με κοινό στόχο ήταν μοναδικό! Δεν το ξαναένιωσα ποτέ έτσι».
Η παρακαταθήκη και οι αλλαγές μετά την απεργία
Η Hallgrímsdóttir ένιωσε σαν να πετούσε στα σύννεφα εκείνη τη μέρα: «Ήμασταν σίγουρες ότι όλα είχαν αλλάξει». Στην πραγματικότητα όμως οι αλλαγές ήρθαν σταδιακά. Η ερευνήτρια Valgerður Pálmadóttir, από το Πανεπιστήμιο Ισλανδίας, επισημαίνει ότι τέτοιες κοινωνικές αλλαγές απαιτούν χρόνο και συνεχή πολιτική οργάνωση.
Ένα χρόνο μετά την απεργία ψηφίστηκε νόμος για ίσα δικαιώματα ενώ πέντε χρόνια αργότερα η Vigdís Finnbogadóttir έγινε η πρώτη εκλεγμένη γυναίκα πρόεδρος στον κόσμο. Το κόμμα Women’s Alliance προώθησε ενεργά τη συμμετοχή γυναικών στην πολιτική κι έτσι το ποσοστό τους στο κοινοβούλιο αυξήθηκε από 5% (1983) σε 46% σήμερα.
Iσλανδικός νόμος του 2018 καθιέρωσε πρώτος παγκοσμίως την υποχρεωτική ίση αμοιβή σε επιχειρήσεις με πάνω από 25 εργαζόμενους. Παράλληλα εφαρμόστηκαν πολιτικές όπως καθολική προσχολική αγωγή και διευρυμένη άδεια πατρότητας.
Ωστόσο κανένα κράτος δεν έχει πετύχει πλήρη ισότητα φύλων ακόμη – ούτε καν η Ισλανδία που έχει καλύψει το 92,6% του χάσματος. Επιπλέον παραμένουν σοβαρά προβλήματα όπως η έμφυλη βία ενώ πρόσφατες έρευνες δείχνουν πως οι γυναίκες εξακολουθούν να σηκώνουν μεγαλύτερο βάρος στις δουλειές του σπιτιού και τη φροντίδα της οικογένειας. Επιπλέον παρατηρείται αντίδραση ενάντια στα δικαιώματα LGBTQ+ κοινοτήτων.
Για αυτόν τον λόγο, φέτος θα πραγματοποιηθεί νέα πανεθνική γυναικεία απεργία στην επέτειο των 50 χρόνων από την Ημέρα Αδείας των Γυναικών. Όπως δηλώνουν οι φετινοί διοργανωτές: «Θα αλλάξουμε μαζί την κοινωνία – για εμάς, για τις γυναίκες, για τα κουήρ άτομα, για το μέλλον μας. Τίποτα δεν μπορεί να μας σταματήσει».
Πηγή: National Geographic
