Ο ρυθμικός ήχος των βελόνων, η απαλότητα του νήματος στα δάχτυλα και η ικανοποίηση της επανάληψης «πλέκω, ανάποδη, ξανά». Το πλέξιμο και άλλες λεγόμενες «γιαγιαδίστικες» ασχολίες επιστρέφουν δυναμικά, κυρίως ανάμεσα στις νεότερες γενιές. Σύμφωνα με στοιχεία της Eventbrite, το ενδιαφέρον της Generation Z για εκδηλώσεις τύπου «grannycore», όπως κύκλοι πλεξίματος και σεμινάρια χειροτεχνίας, έχει αυξηθεί σημαντικά τους τελευταίους μήνες, καθώς οι νέοι αναζητούν διέξοδο από την ψηφιακή κόπωση.
Όμως τα οφέλη δεν περιορίζονται στη νοσταλγία. Πρόσφατες μελέτες δείχνουν ότι αργές, απτικές δραστηριότητες όπως το πλέξιμο ενεργοποιούν συστήματα του εγκεφάλου που ενισχύουν τη μνήμη, την προσοχή και τη λεπτή κινητικότητα, ενώ συμβάλλουν στη ρύθμιση του στρες. Με λίγα λόγια, ανεξάρτητα από ηλικία ή φύλο, η ενασχόληση με χειρωνακτικά και διανοητικά απαιτητικά χόμπι—όπως το πλέξιμο, η ξυλογλυπτική ή η κατασκευή μοντέλων—μπορεί να αποτελέσει έναν απλό τρόπο στήριξης της εγκεφαλικής υγείας.
Πώς το πλέξιμο ενεργοποιεί τον εγκέφαλο
Αν και ο διαλογισμός και τα παζλ προσφέρουν επίσης οφέλη στον εγκέφαλο, το πλέξιμο συνδυάζει μοναδικά τη λεπτή κινητική δεξιότητα, τη δημιουργική σκέψη και τον ρυθμικό συντονισμό των δύο χεριών—δραστηριότητες που ενεργοποιούν ταυτόχρονα διαφορετικά εγκεφαλικά συστήματα. Αυτή η μορφή δημιουργικότητας είναι ιδιαίτερα ωφέλιμη, επισημαίνει η Emily Sharp, αδειοδοτημένη θεραπεύτρια στην NY Art Therapy.
Η διμερείς αυτή διέγερση—μέσω της εναλλασσόμενης χρήσης και των δύο χεριών—παραπέμπει σε τεχνικές όπως η EMDR, σύμφωνα με τη Sharp. Αυτός ο τύπος διέγερσης σχετίζεται με χαμηλότερα επίπεδα κορτιζόλης, αυξημένη σεροτονίνη και ντοπαμίνη καθώς και βελτιωμένη συναισθηματική ρύθμιση.
Παράλληλα, το πλέξιμο ενεργοποιεί το σύστημα ντοπαμίνης του εγκεφάλου με τρόπο που βελτιώνει τη συγκέντρωση και ίσως καθυστερεί τη γνωστική φθορά λόγω ηλικίας, εξηγεί ο Alvaro Pascual-Leone, καθηγητής νευρολογίας στην Harvard Medical School. Μια μελέτη του 2024 στο Frontiers in Behavioral Neuroscience έδειξε ότι οι δημιουργικές δραστηριότητες ενεργοποιούν το δίκτυο ανταμοιβής του εγκεφάλου σε περιοχές που σχετίζονται με την ευχαρίστηση, το κίνητρο και τη διάθεση. Σε αντίθεση όμως με τις γρήγορες εκρήξεις ντοπαμίνης που προκαλεί το σκρολάρισμα ή η ζάχαρη, το πλέξιμο προσφέρει πιο αργή και σταθερή ανταμοιβή.
Αυτό είναι ουσιώδες, σύμφωνα με τον Pascual-Leone: «Δεν είναι καλό να έχεις υπερβολική [ντοπαμίνη], ούτε πολύ λίγη. Η σταθερή και ευχάριστη λειτουργία του εγκεφάλου είναι καλύτερη από τις χημικές υπερβολές.» Επιπλέον, δραστηριότητες όπως το πλέξιμο απαιτούν σχεδιασμό, ακολουθία βημάτων και επίλυση προβλημάτων—ενεργοποιώντας έτσι τις εκτελεστικές λειτουργίες μαζί με τα κινητικά και συναισθηματικά συστήματα. Αυτή η πλήρης εγκεφαλική εμπλοκή ενισχύει τις νευρωνικές συνδέσεις, συμβάλλοντας στη διατήρηση της ευελιξίας του εγκεφάλου όσο μεγαλώνουμε.
Η δύναμη της εκμάθησης νέων δεξιοτήτων
Αν ήδη είστε έμπειρος στο πλέξιμο, μην επαναπαύεστε. Τα γνωστικά οφέλη τέτοιων δραστηριοτήτων δεν σχετίζονται τόσο με το ίδιο το έργο όσο με τη διαδικασία εκμάθησης κάτι νέου.
«Αν δεν έχετε ξαναπλέξει ποτέ, τότε το πλέξιμο είναι ιδανικό», λέει ο Pascual-Leone. «Αν όμως είστε επαγγελματίας στο πλέξιμο, όχι τόσο. Μπορεί να σας δώσει αίσθημα ολοκλήρωσης—που είναι πολύτιμο—αλλά ο στόχος είναι να ωθείτε τον εγκέφαλό σας να λύσει μια πρόκληση που δεν έχει αντιμετωπίσει ξανά.»
Η πρωτοτυπία έχει σημασία. Όταν προκαλείτε τον εγκέφαλό σας με άγνωστες δραστηριότητες, όπως να μάθετε να πλέκετε, ενεργοποιείτε νέες νευρωνικές διαδρομές. Με την πάροδο του χρόνου αυτές οι ενέργειες γίνονται αυτόματες και διαλογιστικές, επιτρέποντας στον εγκέφαλο να εισέλθει σε κατάσταση αποκατάστασης. Αυτή η πορεία από την πρόκληση στην εξοικείωση βοηθά στη διατήρηση της νευροπλαστικότητας. Ωστόσο χρειάζεται συνεχώς να βρίσκετε νέες προκλήσεις μόλις κατακτάτε τις παλιές.
Το θετικό είναι πως η πρόκληση δεν χρειάζεται να είναι μεγάλη ή δύσκολη: «Το κρίσιμο», τονίζει ο Pascual-Leone, «είναι να δίνετε στον εγκέφαλό σας μια δοκιμασία που δεν έχει ακόμα κατακτήσει.»
Χόμπι και υγιής γήρανση
Η γνωστική εξασθένηση ξεκινά δεκαετίες πριν εμφανιστούν τα πρώτα σημάδια, αναφέρει η Lakelyn Eichenberger, γεροντολόγος στην Home Instead. Γι’ αυτό είναι σημαντικό να ασχολούμαστε με διανοητικά απαιτητικά χόμπι καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής μας. «Οι προκλήσεις αυτού του είδους ωφελούν σημαντικά τη μακροχρόνια υγεία του εγκεφάλου», σημειώνει.
Για τους ηλικιωμένους εγκεφάλους, τα δημιουργικά χόμπι λειτουργούν ως «ήπιες» νοητικές ασκήσεις που ενδυναμώνουν σταδιακά τις νευρωνικές συνδέσεις και την ευελιξία τους. Η Sharp υπογραμμίζει πως οι απτικές δραστηριότητες προσφέρουν μεγαλύτερη συνδεσιμότητα στον εγκέφαλο—κάτι κρίσιμο για τους ηλικιωμένους όπου οι νευρώνες μειώνονται φυσιολογικά λόγω ηλικίας. Δραστηριότητες όπως πατσγουορκ, κέντημα, ξυλογλυπτική ή κεραμική προσφέρουν ανάλογα γνωστικά οφέλη—ιδιαίτερα όταν απαιτούν χρήση και των δύο χεριών και σκέψη ακολουθιών.
Παρά την αντίληψη πως τα ψηφιακά εργαλεία βοηθούν περισσότερο την υγεία του εγκεφάλου, ο Pascual-Leone υποστηρίζει ότι ίσως τα έχουμε ανάγκη επειδή έχουμε εγκαταλείψει παραδοσιακές ασχολίες.
Σε αντίθεση με τα ψηφιακά παιχνίδια μνήμης ή εφαρμογές εγκεφαλικής άσκησης, οι απτικές αυτές δραστηριότητες προσφέρουν συναισθηματικά οφέλη—βοηθώντας στη μείωση των επιπέδων κορτιζόλης και καλύπτοντας την ανάγκη για κοινωνική επαφή. Ομαδικοί κύκλοι πλεξίματος ή εργαστήρια χειροτεχνίας μπορούν να μειώσουν τη μοναξιά και να προσφέρουν συναισθηματική στήριξη—ιδιαίτερα σε μεταβατικές περιόδους όπως η συνταξιοδότηση.
Η Eichenberger προσθέτει ότι «όσοι ασχολούνται με τέτοιες δραστηριότητες δηλώνουν συχνά πιο χαρούμενοι, υγιείς και ικανοποιημένοι από τη ζωή τους.» Μια μετα-ανάλυση στο BMC Public Health επιβεβαιώνει ότι τα χειρωνακτικά χόμπι ενισχύουν την ψυχική ευεξία. Άλλες έρευνες δείχνουν ότι ακόμη και άτομα με νόσο Πάρκινσον ωφελούνται από δημιουργικές παρεμβάσεις τέχνης—με βελτίωση μνήμης, δεξιοτήτων και συναισθηματικής ανθεκτικότητας—αποδεικνύοντας ότι ποτέ δεν είναι αργά για να ξεκινήσει κάποιος ένα νέο χόμπι.
«Εστιάζουμε τόσο στην ιατρική πλευρά της γήρανσης», καταλήγει η Eichenberger, «αλλά πρέπει να λαμβάνουμε υπόψη μας τόσο τη σωματική όσο και τη ψυχική υγεία—and αυτές οι δημιουργικές ασχολίες αποτελούν μέρος αυτής της φροντίδας.»
Πηγή: National Geographic
