Τα τελευταία χρόνια, όλο και περισσότεροι άνθρωποι αναζητούν τον σκοπό της ζωής τους, αυτό που οι Ιάπωνες αποκαλούν ikigai. Για να έχει η ύπαρξή μας νόημα, χρειαζόμαστε έναν λόγο να σηκωνόμαστε το πρωί, κάτι που μας δίνει ώθηση και κατεύθυνση—ειδικά σε περιόδους αβεβαιότητας.
Αυτός ο διακαής πόθος οδηγεί τον Ίθαν, τον νεαρό ήρωα της αλληγορίας «Γιατί ήρθα σε αυτόν τον κόσμο;», να εγκαταλείψει το σπίτι του και να ξεκινήσει ένα ταξίδι αναζήτησης του σκοπού του. Όπως λέει ο συγγραφέας Tony Estruch: «Κάθε άνθρωπος έρχεται αντιμέτωπος αργά ή γρήγορα με έναν από αυτούς τους δύο πόνους: είτε υπομένεις τον πόνο του να μην είσαι ο εαυτός σου για να ευχαριστήσεις τους άλλους, είτε αποδέχεσαι τον πόνο του να είσαι ο εαυτός σου—με το ρίσκο κάποιοι να απομακρυνθούν ή ακόμα και να σε απορρίψουν επειδή δεν εγκρίνουν τις επιλογές σου».
Πολλοί θα ήθελαν μια εντελώς διαφορετική ζωή, αλλά παραμένουν σε μια στενή και άβολη ζώνη άνεσης, φοβούμενοι την αποτυχία ή την απαξίωση από τον οικείο περίγυρο.
Τι συμβαίνει όμως όταν δεν εγκρίνουμε την πραγματικότητά μας, αλλά δεν έχουμε ούτε εναλλακτική; Ο Bertolt Brecht απεικόνισε με μοναδικό τρόπο αυτή την υπαρξιακή κρίση στο ποίημά του «Η αλλαγή της ρόδας»: «Κάθομαι στην άκρη του δρόμου. / Ο οδηγός αλλάζει τη ρόδα. / Δεν μου αρέσει το μέρος απ’ όπου έρχομαι. / Δεν μου αρέσει το μέρος όπου πάω. / Γιατί κοιτάζω με τόση ανυπομονησία την αλλαγή της ρόδας;».
Ίσως επειδή, όσο ο ταξιδιώτης κινείται, τρέφει την ψευδαίσθηση ότι πηγαίνει κάπου. Πώς μπορούμε όμως να ανακαλύψουμε τον σκοπό μας όταν νιώθουμε χαμένοι και δεν έχουμε ιδέα ποια μπορεί να είναι η αποστολή μας στον κόσμο;
Τρεις δρόμοι προς την αναζήτηση νοήματος
Αυτογνωσία. Αν δεν ξέρω ποιος είμαι, δύσκολα θα βρω τον σκοπό μου, καθώς αυτός σχετίζεται άμεσα με τα ταλέντα μου. Όταν κάποιος συνειδητοποιεί ότι έχει χάρισμα στην ακρόαση, για παράδειγμα, μπορεί να φανταστεί τον εαυτό του ως θεραπευτή, coach ή σύμβουλο. Αξίζει λοιπόν να σταθούμε σε αυτά που μπορούμε να προσφέρουμε στον κόσμο και από εκεί να δώσουμε μορφή στον σκοπό μας.
Εξερεύνηση. Το νόημα της ζωής δεν θα έρθει μαγικά όσο καθόμαστε στον καναπέ. Όπως έλεγαν οι υπαρξιστές, πρέπει να το δημιουργήσουμε. Αυτό απαιτεί έξοδο στον κόσμο για διεύρυνση των εμπειριών μας: συζητήσεις με διαφορετικούς ανθρώπους—κάποιοι ίσως έχουν ήδη βρει τον σκοπό τους—συμμετοχή σε νέα πρότζεκτ που σπάνε τη ρουτίνα, παρακολούθηση διαλέξεων, ανάγνωση βιβλίων ή θέαση ταινιών έξω από τα συνηθισμένα. Εν ολίγοις, χρειάζεται να βγούμε από το «καβούκι» μας.
Δοκιμή και σφάλμα. Έτσι προχωρά η πειραματική επιστήμη: δοκιμάζονται διάφορες επιλογές μέχρι μία από αυτές να «ανάψει τη λάμπα», όπως συνέβη στον Edison, που πειραματίστηκε με χιλιάδες νήματα πριν βρει το κατάλληλο. Το ίδιο ισχύει στην αναζήτηση πάθους· όπως έλεγε ο Alejandro Jodorowsky, «μέσα από όσα δεν σου αρέσουν φτάνεις σ’ αυτά που αγαπάς». Αν κάποιος είναι δυστυχισμένος σε κάθε γραφείο όπου έχει εργαστεί, ίσως βρει το στοιχείο του ως freelancer. Αποκλείοντας επιλογές, πλησιάζουμε στο ikigai.
Νόημα ζωής και προσφορά στην κοινωνία
Αυτές οι κατευθύνσεις βοηθούν στο να βρούμε μια κλίση ή σκοπό στη ζωή—αν και ίσως αυτό να μην θεωρηθεί η «αποστολή» μας στον κόσμο. Για κάτι τέτοιο χρειάζεται μια επιπλέον προϋπόθεση: όσα κάνουμε να έχουν θετικό αντίκτυπο στην ανθρωπότητα.
Το είδαμε χαρακτηριστικά κατά τη λεγόμενη The Great Resignation στις ΗΠΑ, όταν εκατομμύρια άνθρωποι παραιτήθηκαν μετά την πανδημία γιατί οι δουλειές τους δεν τους πρόσφεραν ανάπτυξη ούτε ένιωθαν ότι βελτιώνουν ουσιαστικά τον κόσμο.
Έτσι καταλήγουμε σε μια τέταρτη οδό για την εύρεση σκοπού: ξεκινώντας από τις ανάγκες του κόσμου. Αν διαπιστώσω ότι γύρω μου λείπει η ευγένεια—καθώς κυριαρχεί επιθετικότητα και πόλωση—μπορώ να δω πώς τα δικά μου ταλέντα μπορούν να υπηρετήσουν αυτόν τον στόχο.
Σε τελική ανάλυση μπορούμε να αναρωτηθούμε: πώς και πού μπορώ να είμαι πιο χρήσιμος στον κόσμο; Ίσως μέχρι τώρα προσπαθούσαμε προς μια κατεύθυνση χωρίς αποτέλεσμα, αλλά η ζωή μάς δείχνει έναν νέο δρόμο όπου οι προσπάθειές μας θα έχουν μεγαλύτερο αντίκτυπο.
Γι’ αυτό συχνά ένας βίος με σκοπό βρίσκεται στη σύγκλιση ανάμεσα σε όσα περιμένουμε από τη ζωή και όσα περιμένει εκείνη από εμάς.
Το παράδειγμα των εταιρειών: Τρία επίπεδα νοήματος
Στον εταιρικό κόσμο, ένας από τους συγγραφείς που έχει ασχοληθεί περισσότερο με το νόημα της ζωής είναι ο Simon Sinek, που διακρίνει τρία επίπεδα εξέλιξης. Συχνά φέρνει ως παράδειγμα τη φιλοσοφία του Steve Jobs στην Apple.
Το πρώτο επίπεδο είναι ΤΙ κάνεις. Για την Apple η απάντηση ήταν: «Φτιάχνουμε προσωπικούς υπολογιστές».
Το δεύτερο επίπεδο είναι ΠΩΣ το κάνεις. Ο Jobs θα έλεγε: «Τα προϊόντα μας είναι όμορφα και εύκολα στη χρήση».
Το ανώτερο επίπεδο είναι ΓΙΑΤΙ το κάνεις. Η απάντηση της Apple ήταν: «Να αμφισβητούμε το status quo και να κάνουμε τα πράγματα διαφορετικά».
Αναλύοντας το τι, το πώς και το γιατί, μπορούμε να κατανοήσουμε βαθύτερα τα πραγματικά κίνητρα πίσω από τις πράξεις μας. Κι αν δεν υπάρχει ένα σαφές γιατί, ίσως χρειάζεται να αναζητήσουμε μια πιο ουσιαστική αποστολή αλλού.
*Ο Francesc Miralles είναι συγγραφέας και δημοσιογράφος με ειδίκευση στην ψυχολογία
Πηγή: EL PAÍS
