Παρά τις περικοπές στους προϋπολογισμούς και τη συρρίκνωση των ερευνητικών ομάδων, το 2025 υπήρξε μια χρονιά με εντυπωσιακές επιστημονικές επιτυχίες. Σημαντικές ανακαλύψεις στην ιατρική άλλαξαν τον τρόπο που κατανοούμε την ανθρώπινη υγεία και, σε ορισμένες περιπτώσεις, την καθημερινή φροντίδα ασθενών. Οι επιστήμονες βρήκαν νέους τρόπους πρόληψης ασθενειών και ενίσχυσης αντικαρκινικών θεραπειών, δημιούργησαν έναν χάρτη του ανθρώπινου σώματος, εφάρμοσαν γονιδιακή επεξεργασία σε μεμονωμένο παιδί και βελτίωσαν τη φροντίδα για αλλεργίες, εμμηνόπαυση, καρκίνο τραχήλου της μήτρας και τον ιό HIV.
Αυτές είναι οι εννέα πιο εντυπωσιακές ανακαλύψεις της χρονιάς.
Μη ορμονική επανάσταση στη φροντίδα της εμμηνόπαυσης
Πάνω από το 80% των γυναικών βιώνει εξάψεις και νυχτερινές εφιδρώσεις κατά τη μετάβαση στην εμμηνόπαυση, με τα συμπτώματα να επηρεάζουν σημαντικά την καθημερινότητά τους. Η ορμονική θεραπεία παραμένει η πιο αποτελεσματική λύση, όμως πολλές γυναίκες δεν μπορούν να τη λάβουν—ειδικά όσες έχουν ιστορικό καρκίνου μαστού ή μήτρας, θρόμβωσης ή άλλων παθήσεων.
Δύο νέες μη ορμονικές θεραπείες για μέτριες έως σοβαρές εξάψεις προσφέρουν πλέον ανακούφιση σε όσες δεν είχαν επιλογές. Το Lynkuet (elinzanetant), που εγκρίθηκε φέτος από τον Οργανισμό Τροφίμων και Φαρμάκων (FDA), προστίθεται στο Veozah (fezolinetant), που είχε αδειοδοτηθεί δύο χρόνια νωρίτερα. Τα καθημερινά αυτά δισκία στοχεύουν νευρώνες του υποθαλάμου που ρυθμίζουν τη θερμοκρασία του σώματος, καθώς οι επιστήμονες ανακάλυψαν πως αυτοί οι νευρώνες επηρεάζονται από τις διακυμάνσεις των οιστρογόνων στην εμμηνόπαυση.
Αντιαλλεργική διάσωση για παιδιά χωρίς βελόνα
Η άμεση πρόσβαση σε επινεφρίνη μπορεί να σώσει ζωές παιδιών με σοβαρές αλλεργίες. Το 2025 έφερε μια νέα λύση χωρίς βελόνα: το Neffy, ένα συνταγογραφούμενο ρινικό σπρέι, αποτελεί τη μεγαλύτερη αναβάθμιση στη χορήγηση επινεφρίνης σε παιδιά εδώ και τρεις δεκαετίες.
Οι τροφικές αλλεργίες επηρεάζουν ένα στα 13 παιδιά και η άμεση χορήγηση επινεφρίνης σε σοβαρή αντίδραση διακόπτει την αλυσιδωτή φλεγμονώδη αντίδραση που μπορεί να οδηγήσει σε νοσηλεία ή θάνατο. Πολλά παιδιά όμως διστάζουν να χρησιμοποιήσουν συσκευές όπως το EpiPen. Το Neffy εγκρίθηκε για παιδιά από τεσσάρων ετών και βάρους 15-30 κιλά. Χάρη σε νέα τεχνολογία που χαλαρώνει προσωρινά τους ενδορρινικούς ιστούς, το φάρμακο απορροφάται άμεσα στο αίμα. Οι ειδικοί εκτιμούν πως αυτή η εύκολη λύση θα βοηθήσει περισσότερα παιδιά σε αλλεργικό επεισόδιο.
Άλματα στην αναγεννητική ιατρική
Το διαχρονικό όνειρο της αναγέννησης ή επαναδημιουργίας ανθρώπινων μελών πλησιάζει την πραγματικότητα. Επιστήμονες που μελετούν πώς οι σαλαμάνδρες αναπτύσσουν ξανά τα άκρα τους εντόπισαν ένα ένζυμο που ρυθμίζει το επίπεδο του ρετινοϊκού οξέος—μορίου απαραίτητου για την αναγέννηση—και ένα γονίδιο που καθορίζει μέγεθος και ανάπτυξη του άκρου.
Επειδή οι άνθρωποι διαθέτουν τα ίδια μοριακά «συστατικά», τα ευρήματα προσφέρουν ένα πρότυπο για πιθανή αναγέννηση άκρων σε ασθενείς με τραυματισμούς στο μέλλον. Άλλες εξελίξεις περιλαμβάνουν το πρώτο εμφυτεύσιμο έμπλαστρο που ενισχύει το τοίχωμα της καρδιάς σε πιθήκους: βλαστοκύτταρα μετατράπηκαν σε καρδιακό μυ και συνδετικό ιστό πριν εμφυτευθούν στην καρδιά. Αυτή η τεχνολογία αποτελεί ελπιδοφόρο προσέγγιση για ασθενείς με καρδιακή ανεπάρκεια.
Επιπλέον, επιστήμονες χρησιμοποίησαν βλαστοκύτταρα για να δημιουργήσουν λειτουργικό ιστό ουρητήρα—η πρώτη φορά που αυτό το μέρος του ουροποιητικού συστήματος δημιουργείται από τέτοια κύτταρα—ένα σημαντικό βήμα προς την πλήρη αναγέννηση των νεφρών.
Νέες διαγνωστικές μέθοδοι & γονιδιακές θεραπείες
Καλύτερος έλεγχος σεξουαλικώς μεταδιδόμενων νοσημάτων
Περισσότεροι από δύο εκατομμύρια Αμερικανοί διαγιγνώσκονται κάθε χρόνο με σεξουαλικώς μεταδιδόμενο νόσημα (ΣΜΝ), ενώ πολλοί άλλοι αγνοούν ότι νοσούν. Η καθυστέρηση στη διάγνωση αυξάνει τον κίνδυνο υπογονιμότητας ή χρόνιου πυελικού πόνου αλλά και τη διάδοση της νόσου.
Το 2025, σημαντικές βελτιώσεις στον εντοπισμό κοινών ΣΜΝ έγιναν πραγματικότητα. Για τον ιό των ανθρωπίνων θηλωμάτων (HPV), που μπορεί να προκαλέσει καρκίνο τραχήλου της μήτρας, η εξέταση γινόταν παραδοσιακά στο ιατρείο με λήψη δείγματος από επαγγελματία υγείας.
Το νέο εργαλείο Teal Wand επιτρέπει στις γυναίκες να συλλέγουν δείγμα κυττάρων στο σπίτι μετά από σύντομη τηλεϊατρική συνταγογράφηση και να αποστέλλουν το δείγμα για ανάλυση—μια δυνατότητα που μπορεί να αυξήσει σημαντικά τα ποσοστά προληπτικού ελέγχου.
Ένα ακόμη εργαλείο για χρήση στο σπίτι, το Visby test, δεν απαιτεί συνταγή και ανιχνεύει γονόρροια, χλαμύδια και τριχομονάδες. Ο χρήστης συλλέγει δείγμα κυττάρων και το εισάγει στη συσκευή, λαμβάνοντας αποτελέσματα εντός 30 λεπτών.
Εξατομικευμένη γονιδιακή επεξεργασία
Το εργαλείο CRISPR-Cas9 άλλαξε τα δεδομένα στη θεραπεία παθήσεων όπως η δρεπανοκυτταρική αναιμία. Φέτος όμως, γιατροί στο Nοσοκομείο Παίδων της Φιλαδέλφειας χρησιμοποίησαν αυτή την τεχνολογία με πρωτοφανή τρόπο: σχεδίασαν εξατομικευμένο γονίδιο για ένα μωρό με σπάνια μεταβολική διαταραχή που απειλούσε τη ζωή του.
KJ, όπως ονομάστηκε το βρέφος, διαγνώστηκε με μεταλλαγμένο ένζυμο που προκαλούσε επικίνδυνη συσσώρευση αμμωνίας στο αίμα—μια κατάσταση που οδηγεί στον θάνατο περίπου των μισών νεογνών ή απαιτεί μεταμόσχευση ήπατος για επιβίωση. Οι γιατροί εντόπισαν τη συγκεκριμένη μετάλλαξη και ανέπτυξαν εξατομικευμένη διόρθωση μέσω CRISPR, την οποία χορήγησαν στον μικρό ασθενή στους 7 και 8 μήνες. Το εργαλείο χρησιμοποιούσε λιπιδικά νανοσωματίδια ως «όχημα» για τις γενετικές οδηγίες προς το ήπαρ ώστε να παράγει το ένζυμο που έλειπε. Τα πρώτα αποτελέσματα δείχνουν θεαματική βελτίωση της υγείας του παιδιού—ίσως ακόμη και ίαση.
Kαι άλλα νοσοκομεία ξεκίνησαν παρόμοια προγράμματα εξατομικευμένης γονιδιακής θεραπείας, μια τεχνολογία που θα μπορούσε να θεραπεύσει εκατομμύρια ανθρώπους με σπάνιες ασθένειες ξεχωριστά.
Nέα όπλα κατά του HIV & εξελιγμένα εμβόλια
Απλή & αποτελεσματική πρόληψη HIV
O ανθρώπινος ιός ανοσοανεπάρκειας (HIV) παραμένει σοβαρή παγκόσμια πρόκληση υγείας: στις ΗΠΑ διαγιγνώσκονται καθημερινά πάνω από 100 άτομα. Παρότι η προφυλακτική αγωγή (PrEP) είναι πολύ αποτελεσματική ως χάπι ή ένεση, μόνο ένα τρίτο όσων θα ωφελούνταν στις ΗΠΑ την λαμβάνει—και ακόμη λιγότεροι παγκοσμίως.
Φέτος, ο FDA ενέκρινε μια νέα επιλογή: το Yeztugo (lenacapavir), ενέσιμο PrEP δύο φορές τον χρόνο από τη Gilead Sciences. Μελέτες δείχνουν πως οι ενέσεις κάθε έξι μήνες αποτρέπουν σχεδόν κάθε μετάδοση HIV. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας χαρακτήρισε αυτή την έγκριση «ορόσημο», καθώς βοηθά στην υπέρβαση εμποδίων όπως οι συχνές επισκέψεις σε υγειονομικούς φορείς αλλά και το στίγμα της καθημερινής λήψης φαρμάκου πρόληψης. Επιπλέον, η ουσία συμβάλλει στη διαχείριση του HIV σε ήδη νοσούντες (χωρίς ωστόσο να αποτελεί ίαση).
Εμβόλια με ευρύτερες ευεργετικές δράσεις
Tα εμβόλια έχουν αποδειχθεί αποτελεσματικά έναντι πολλών ιών όπως COVID-19, έρπητας ζωστήρας και γρίπη. Νέα έρευνα όμως δείχνει πως μπορούν να προσφέρουν ακόμη μεγαλύτερα οφέλη—όπως πρόληψη εμφραγμάτων ή άνοιας αλλά και καλύτερη ανταπόκριση σε αντικαρκινικές θεραπείες.
Aτομα που έκαναν εμβόλιο κατά του έρπητα ζωστήρα, σύμφωνα με ανάλυση 19 μελετών φέτος στο μεγαλύτερο καρδιολογικό συνέδριο, είχαν κατά 16% μικρότερο κίνδυνο εγκεφαλικού και κατά 18% μικρότερο κίνδυνο εμφράγματος. Επιπλέον μειώθηκε ο κίνδυνος άνοιας έως ένα τρίτο στα τρία επόμενα χρόνια. Aκόμη, ασθενείς με προχωρημένο καρκίνο πνεύμονα ή δέρματος που έλαβαν mRNA εμβόλιο COVID-19 μέσα σε τρεις μήνες από την έναρξη ανοσοθεραπείας είχαν καλύτερη ανταπόκριση στη θεραπεία και μεγαλύτερη επιβίωση συγκριτικά με όσους δεν εμβολιάστηκαν.
Aν κι οι λόγοι αυτών των επιδράσεων δεν είναι πλήρως κατανοητοί, οι επιστήμονες σημειώνουν πως επίμονοι ιοί όπως ο Epstein-Barr σχετίζονται με άνοια ή μακροχρόνιες επιπλοκές υγείας—και ότι η ενεργοποίηση του ανοσοποιητικού ίσως ενισχύει την ανοσοθεραπεία.
Kαινοτόμες στρατηγικές πρόληψης & γνώσης σώματος
Πρόληψη καρκίνου παγκρέατος πριν εμφανιστεί
Tο καρκίνωμα παγκρέατος, ένα από τα πιο θανατηφόρα είδη καρκίνου λόγω καθυστερημένης διάγνωσης, έχει πενταετή επιβίωση κάτω από 13%. Το 2025, επιστήμονες σημείωσαν σημαντική πρόοδο στην πρώιμη ανίχνευση—και πιθανώς πρόληψη—της νόσου.
Mελέτες σε ποντίκια εργαστηρίου και ανθρώπινα κύτταρα έδειξαν ότι η παρεμπόδιση της πρωτεΐνης FGFR2—που ενεργοποιεί τα πρώτα καρκινικά κύτταρα παγκρέατος—μπορεί υπό συνθήκες να αποτρέψει τον σχηματισμό καρκίνου. Eπειδή ήδη υπάρχουν φάρμακα κατά της FGFR2, οι ερευνητές σχεδιάζουν δοκιμές σε άτομα υψηλού κινδύνου (με οικογενειακό ιστορικό). Αν κι απαιτούνται κλινικές δοκιμές σε ανθρώπους, η ανακάλυψη προσφέρει αισιοδοξία για πρώιμη παρέμβαση στον καρκίνο παγκρέατος.
Δημιουργώντας έναν άτλαντα του ανθρώπινου σώματος
Tο πεδίο γνώσης μας για το ανθρώπινο σώμα διευρύνθηκε σημαντικά όταν Βρετανοί ερευνητές ολοκλήρωσαν πάνω από ένα δισεκατομμύριο απεικονιστικές εξετάσεις από 100.000 εθελοντές. Το έργο αυτό αποτελεί μέρος της U.K. Biobank—μιας εκ των πληρέστερων βάσεων δεδομένων υγείας παγκοσμίως—και περιλαμβάνει μαγνητικές τομογραφίες, υπερήχους κι άλλους λεπτομερείς απεικονιστικούς ελέγχους εγκεφάλου, καρδιάς, οστών, αρθρώσεων κι αγγείων.
Eπιπλέον συλλέχθηκαν φυσιολογικές μετρήσεις, δείγματα αίματος/γενετικού υλικού καθώς κι εκτιμήσεις τρόπου ζωής/περιβαλλοντικής έκθεσης—πάντα ανώνυμα. Tο επόμενο στάδιο περιλαμβάνει επαναληπτικές εξετάσεις χιλιάδων συμμετεχόντων έως επτά χρόνια μετά ώστε να καταγραφούν αλλαγές στο χρόνο. Mέχρι σήμερα, η βάση έχει τροφοδοτήσει χιλιάδες επιστημονικές εργασίες: χάρη σε πάνω από 40.000 απεικονίσεις καρδιάς-εγκεφάλου, αποδείχθηκε πως όταν υπάρχουν σημάδια καρδιακής νόσου συχνά συνυπάρχουν αλλαγές στον εγκέφαλο—υποδεικνύοντας ότι η προστασία της καρδιακής υγείας μπορεί να μειώσει τον κίνδυνο άνοιας.
Με πληροφορίες από National Geographic
