Από το 1975, όταν η βιολόγος Joyce Poole ξεκίνησε να μελετά τους ελέφαντες της αφρικανικής σαβάνας, παρατήρησε ότι κάποιες φορές ένας ελέφαντας καλούσε τα μέλη της οικογένειάς του. Άλλες φορές απαντούσε ολόκληρη η ομάδα, ενώ κάποιες μόνο ένα άτομο ανταποκρινόταν. «Υποψιαζόμουν πως οι ελέφαντες είχαν έναν τρόπο να κατευθύνουν τις φωνές τους σε συγκεκριμένα άτομα», λέει η Poole, επιστημονική διευθύντρια και συνιδρύτρια της μη κερδοσκοπικής οργάνωσης ElephantVoices, αλλά «δεν ήξερα πώς θα μπορούσαμε να το αποδείξουμε».
Πλέον, έρευνα που δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Nature Ecology and Evolution άρχισε να απαντά σε αυτό το ερώτημα. Η μελέτη παρέχει στοιχεία ότι οι ελέφαντες απευθύνονται ο ένας στον άλλον με φωνές, ή «ονόματα», που είναι μοναδικά για κάθε άτομο.
Τα ονόματα είναι σπάνιο φαινόμενο στον κόσμο των ζώων και τα λίγα είδη που τα χρησιμοποιούν, όπως οι παπαγάλοι και τα δελφίνια, μιμούνται έναν ήχο που παράγει πρώτα ο αποδέκτης. Για παράδειγμα, τα ρινοδέλφινα εκπέμπουν ένα χαρακτηριστικό σφύριγμα που άλλοι επαναλαμβάνουν όταν τους απευθύνονται.
Οι ελέφαντες φαίνεται να κάνουν κάτι διαφορετικό: χρησιμοποιούν αυθαίρετες φωνητικές ετικέτες που δεν σχετίζονται με τους ήχους ή τα φυσικά χαρακτηριστικά του αποδέκτη. «Νομίζαμε πως αυτό ήταν μοναδικό στους ανθρώπους», αναφέρει ο συν-συγγραφέας της μελέτης George Wittemyer, καθηγητής βιολογίας στο Colorado State University και πρόεδρος του επιστημονικού συμβουλίου της οργάνωσης Save the Elephants.
Πώς αποκτούν νόημα τα ονόματα στους ελέφαντες
Στην ανθρώπινη γλώσσα, μια αυθαίρετη ετικέτα είναι π.χ. η λέξη «αγελάδα» για το ζώο, αφού δεν μοιάζει ούτε ακουστικά ούτε φυσικά με το ίδιο το ζώο. Αντίθετα, μια πιο απλή ή εικονική ετικέτα θα ήταν το «μου», που μιμείται τον ήχο του ζώου.
Οι αυθαίρετες ετικέτες διευρύνουν τις δυνατότητες επικοινωνίας και επιτρέπουν την έκφραση αφηρημένων εννοιών—και πιθανώς αυτό ισχύει και για τους ελέφαντες. «Από γνωστική άποψη, αυτό ανοίγει πλήθος δυνατοτήτων», σχολιάζει ο Wittemyer.
Η ομάδα των επιστημόνων χρησιμοποίησε ηχητικές καταγραφές από το 2019 έως το 2022 στα καταφύγια Samburu National Reserve και Buffalo Springs National Reserve στην Κένυα, καθώς και αρχειακό υλικό από το Amboseli National Park των δεκαετιών 1980, 1990 και 2000. Τις καταγραφές του Amboseli έκανε η ίδια η Poole.
Συνολικά αναλύθηκαν δεδομένα από 101 ελέφαντες της αφρικανικής σαβάνας, με 469 ξεχωριστές κλήσεις προς 117 αποδέκτες.
Τα φωνητικά σήματα των ελεφάντων
Οι επιστήμονες επικεντρώθηκαν σε συγκεκριμένες κλήσεις—για επαφή, χαιρετισμό και φροντίδα—τις οποίες οι ελέφαντες χρησιμοποιούν όταν επικοινωνούν με κάποιον που δεν βλέπουν, πλησιάζουν κάποιον ή φροντίζουν μικρά. Αυτές θεωρήθηκαν πιο πιθανό να περιέχουν «όνομα».
Οι ελέφαντες παράγουν ένα ευρύ φάσμα φωνημάτων: από τρομπέτες και γαβγίσματα μέχρι διάφορους τύπους βρυχηθμών (rumbles). Οι βρυχηθμοί αυτοί έχουν χαμηλή συχνότητα—μερικώς εκτός ανθρώπινης ακοής—και μπορεί να διαρκούν από μισό έως δώδεκα δευτερόλεπτα, μεταφέροντας πολλές πληροφορίες και δυσκολεύοντας την ανάλυσή τους.
«Τα δεδομένα μας δείχνουν ότι, σε αντίθεση με τα ανθρώπινα ονόματα όπου η ίδια η λέξη εξηγεί τη μεγαλύτερη ποικιλία στον ήχο, στα “ονόματα” των ελεφάντων αυτή εξηγεί μόνο ένα μικρό μέρος», αναφέρει ο επικεφαλής της μελέτης Mickey Pardo, μεταδιδακτορικός συνεργάτης στο Colorado State University. «Οι ελέφαντες ίσως συμπυκνώνουν περισσότερες πληροφορίες σε μία μόνο εκφορά—οπότε το “όνομα” είναι μόνο ένα κομμάτι ενός σύνθετου σήματος».
Αν και οι επιστήμονες δεν γνωρίζουν πώς ακριβώς κωδικοποιείται ένα όνομα στην κλήση, η έρευνα δείχνει πως υπάρχει.
Αλγόριθμος αποκαλύπτει προσωπικές κλήσεις
Επεξεργαζόμενοι τα δεδομένα μέσω αλγορίθμου υπολογιστή, διαπίστωσαν πως οι κλήσεις του ίδιου καλούντος προς τον ίδιο αποδέκτη είχαν μεγαλύτερη ομοιότητα μεταξύ τους από ό,τι προς άλλους αποδέκτες.
Έτσι, η ακουστική δομή των κλήσεων μιας ελεφαντίνας από το Samburu, της Frida, προς τη μητριάρχισσα Donatella, έμοιαζε περισσότερο μεταξύ τους σε σχέση με τις κλήσεις της προς άλλους ελέφαντες, όπως την ξαδέρφη της Rothko. Αυτό «υποδηλώνει ότι οι κλήσεις ήταν πράγματι συγκεκριμένες για κάθε αποδέκτη», σύμφωνα με τον Pardo.
Ερωτήματα για τη χρήση των ίδιων ονομάτων
Η ανάλυση έδειξε αντιφατικές ενδείξεις για το αν διαφορετικοί ελέφαντες χρησιμοποιούν το ίδιο όνομα για τον ίδιο παραλήπτη.
Μία πιθανή εξήγηση είναι ότι οι διαφορετικοί ελέφαντες χρησιμοποιούν παραλλαγές του ίδιου ονόματος—κάτι σαν παρατσούκλια. Όπως τα ανθρώπινα «Λίζα», «Ελίζαμπεθ» και «Έλι» έχουν κοινά χαρακτηριστικά αλλά είναι διαφορετικές λέξεις, έτσι μπορεί διάφοροι ελέφαντες να προσφωνούν το ίδιο άτομο με παρόμοιες αλλά διακριτές φωνητικές ετικέτες.
Ο Yossi Yovel, καθηγητής ζωολογίας στο Πανεπιστήμιο Τελ Αβίβ που δεν συμμετείχε στη μελέτη, σημειώνει ότι η έλλειψη δεδομένων αποτελεί πρόβλημα. Βρίσκει το θέμα εξαιρετικά ενδιαφέρον αλλά επισημαίνει πως υπάρχουν λιγότερες από 500 καταγεγραμμένες κλήσεις—πολύ λίγες για τόσο απαιτητική ανάλυση. «Για πολλά ζεύγη υπάρχει μόνο ένας καλών και ένας αποδέκτης· έτσι δεν μπορούμε να μάθουμε αν ένα “όνομα” είναι συνεπές μεταξύ διαφορετικών καλούντων», αναφέρει.
Για να θεωρείται κάτι πραγματικό όνομα, περισσότεροι από ένας καλούντες πρέπει να το χρησιμοποιούν για τον ίδιο παραλήπτη. Σε αντίθετη περίπτωση μπορεί να υπάρχουν άλλες εξηγήσεις για την ποικιλία των ήχων.
Πειράματα επιβεβαιώνουν την αναγνώριση του ονόματος
Οι επιστήμονες προχώρησαν σε πειράματα πεδίου αναπαράγοντας στους ελέφαντες διάφορες καταγραφές: κάποιες που είχαν απευθυνθεί αρχικά στους ίδιους και άλλες όχι.
Τα αποτελέσματα ήταν εντυπωσιακά: οι ελέφαντες αναγνώριζαν πραγματικά το δικό τους «όνομα» και ανταποκρίνονταν έντονα. Για παράδειγμα, όταν η Donatella άκουσε μια καταγραφή που είχε απευθυνθεί σε εκείνην, κάλεσε οκτώ φορές, πλησίασε το μεγάφωνο κι έψαξε πίσω από αυτό. Αντίθετα, όταν άκουσε μια καταγραφή της Frida προς τη Rothko, αντέδρασε αδιάφορα—κάλεσε μόνο μία φορά χωρίς να πλησιάσει.
Ένα παράθυρο στον νου των ελεφάντων
«Βρισκόμαστε ακόμη στα πρώτα στάδια αποκωδικοποίησης αυτού του φαινομένου», σημειώνει ο Wittemyer. Η Poole αναρωτιέται αν οι ελέφαντες έχουν επίσης “ονόματα” για μέρη: «Όταν διαπραγματεύονται τι θα κάνουν στη συνέχεια βλέπει κανείς αν συμφωνούν ή διαφωνούν—αλλά τι λένε; Μήπως συζητούν “Δεν θα έρθω μαζί σου· θέλω να πάω αλλού;”» διερωτάται.
«Η παρούσα έρευνα ανοίγει ένα παράθυρο στον τρόπο σκέψης τους», συμπληρώνει ο Wittemyer. «Κάνουμε ένα βήμα για να τους κατανοήσουμε καλύτερα—και ίσως έτσι μάθουμε να συνυπάρχουμε μαζί τους πιο αρμονικά».
Πηγή: National Geographic
