Ο Χοσέ «Πέπε» Μουχίκα, πρώην πρόεδρος της Ουρουγουάης, πέθανε στις 13 Μαΐου σε ηλικία 89 ετών. Ξεχώρισε για την απλότητα, τον κοινωνικό αγώνα και τη δέσμευσή του στη δημοκρατία.
«Ποιος είσαι, Πέπε Μουχίκα;»
«Ένας τρελός. Ο Πέπε είναι τρελός γιατί σκέφτεται περίεργα πράγματα».
Αυτή ήταν η απάντηση που έδωσε ο José «Πέπε» Μουχίκα στον Νικολάς Τροττά, στη βιογραφία του “Mujica por Pepe”. Ο José Alberto Mujica Cordano – όπως ήταν ολόκληρο το όνομά του – ήταν ένας άνθρωπος που ξεπέρασε τα εμπόδια της πολιτικής για να γίνει μια παγκόσμια φιγούρα απλότητας και κοινωνικού αγώνα.
Γεννήθηκε στις 20 Μαΐου 1935 στο Μοντεβιδέο της Ουρουγουάης. Ο Mujica αναδύθηκε από μια ταπεινή παιδική ηλικία για να γίνει ένας από τους πιο αγαπημένους και σεβαστούς ηγέτες της Λατινικής Αμερικής. Από νεαρή ηλικία, είδε τις ανισότητες που επηρέαζαν τη χώρα του, οι οποίες τον οδήγησαν να ασχοληθεί με τον πολιτικό ακτιβισμό. Το όνομά του έγινε γνωστό τη δεκαετία του 1960 όταν εντάχθηκε στο Εθνικό Απελευθερωτικό Κίνημα-Τουπαμάρος (MLN-T), μια ομάδα ανταρτών των πόλεων που μάχεται ενάντια στη δικτατορία και την καταστολή στην Ουρουγουάη.
Ως μέλος των Τουπαμάρος, ο Μουχίκα συμμετείχε σε πολλές ένοπλες ενέργειες, οι οποίες οδήγησαν στη σύλληψή του σε πολλές περιπτώσεις και στη σχεδόν 15ετή φυλάκισή του, πολλά από αυτά σε εξαιρετικά σκληρές συνθήκες, συμπεριλαμβανομένων μακρών περιόδων στην απομόνωση. «Μετά τη θανατική ποινή, η μοναξιά είναι μια από τις πιο σκληρές τιμωρίες», έλεγε ο Μουχίκα όταν συλλογιζόταν εκείνα τα χρόνια εγκλεισμού και βασάνων.
Μετά την αποκατάσταση της δημοκρατίας στην Ουρουγουάη το 1985, ο Μουχίκα άφησε τα όπλα του για να ενταχθεί στην επίσημη πολιτική. Το χάρισμά του και η σύνδεσή του με τον λαό του επέτρεψαν να ανέλθει γρήγορα στις τάξεις του Ευρύ Μετώπου, ενός αριστερού συνασπισμού που αντιπροσώπευε τα ιδανικά του. Το 1994 εξελέγη βουλευτής και το 1999 γερουσιαστής. Τελικά, το 2009 εξελέγη πρόεδρος της Ουρουγουάης, θέση που κατείχε από το 2010 έως το 2015.
Ως πρόεδρος, ο Μουχίκα εφάρμοσε προοδευτικές πολιτικές που έβαλαν την Ουρουγουάη στον παγκόσμιο χάρτη. Αλλά αυτό που πραγματικά τον διέκρινε ήταν ο λιτός τρόπος ζωής του και η απόρριψη της πολυτέλειας της εξουσίας. Ο Μουχίκα συνέχισε να ζει στη λιτή φάρμα του στα περίχωρα του Μοντεβιδέο, οδηγώντας το παλιό του Volkswagen Beetle και δωρίζοντας το μεγαλύτερο μέρος του προεδρικού του μισθού σε φιλανθρωπικούς σκοπούς.
Σε όλη του τη ζωή, ο Μουχίκα δεν ήταν μόνος. Στο πλευρό του, τόσο σε προσωπικό όσο και σε πολιτικό επίπεδο, ήταν η μεγάλη του αγάπη και σύντροφος. Η Λουσία Τοπολάνσκι, η οποία ήταν επίσης μέλος του MLN-T, γνώρισε τον Μουχίκα τη δεκαετία του 1970. «Ενώσαμε δύο ουτοπίες. Η ουτοπία της αγάπης και η ουτοπία του ακτιβισμού», σχολίασε η Λουσία στο ντοκιμαντέρ “El Pepe, una vida suprema”.
Σε όλη τη διάρκεια της καριέρας της, η Τοπολάνσκι κατείχε σημαντικές θέσεις, μεταξύ των οποίων γερουσιάστρια και αντιπρόεδρος της Δημοκρατίας, καθιστώντας την μια από τις γυναίκες με τη μεγαλύτερη επιρροή στη χώρα. Η σχέση της με τον Μουχίκα ξεπέρασε την προσωπική, σχηματίζοντας μια πολιτική συνεργασία που μοιραζόταν ιδανικά, αγώνες και έναν αυστηρό τρόπο ζωής. Μαζί αποτελούσαν σύμβολο δέσμευσης για κοινωνικούς σκοπούς και την αριστερά στη χώρα της Νότιας Αμερικής.
Στα τελευταία του χρόνια, ο Μουχίκα συνέχισε να είναι μια φωνή με επιρροή και σεβασμό, τόσο στην Ουρουγουάη όσο και διεθνώς. Στις 20 Οκτωβρίου 2020, παραιτήθηκε από τη θέση του στη Γερουσία και έτσι αποσύρθηκε οριστικά από την ενεργό πολιτική. Στην τελευταία του συνέντευξη, που δόθηκε στους New York Times, ο Μουχίκα δήλωσε: «Υπάρχει μόνο μία ζωή, και περνάει. Πρέπει να δώσουμε νόημα στη ζωή. Πρέπει να αγωνιστούμε για την ανθρώπινη ευτυχία, όχι μόνο για τον πλούτο».
Ο πρώην πρόεδρος διαγνώστηκε με καρκίνο του οισοφάγου τον Απρίλιο του 2024, γεγονός που τον οδήγησε να υποβληθεί σε ακτινοθεραπεία, μια θεραπεία που ολοκλήρωσε αλλά τον άφησε σοβαρά εξασθενημένο.
Η ζωή ενός επαναστάτη που έγινε εθνικός ηγέτης
Γιος μιας εργατικής οικογένειας, ο πατέρας του, Demetrio Mujica Terra, ήταν μικρός αγρότης που πάλευε να συντηρήσει την οικογένειά του. Η μητέρα του, Lucy Cordano Giorello, ήταν κόρη Ιταλών μεταναστών. Ο Μουχίκα γεννήθηκε στη γειτονιά Paso de la Arena του Μοντεβιδέο. Όταν ήταν στο τρίτο έτος του σχολείου, ο πατέρας του πέθανε, αφήνοντας την οικογένεια σε δύσκολη θέση. Από εκείνη τη στιγμή, η καλλιέργεια και η πώληση λουλουδιών έγιναν η κύρια πηγή εισοδήματος της οικογένειας.
Ο Μουχίκα ολοκλήρωσε την πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευσή του στο δημόσιο σχολείο και στο γυμνάσιο της πόλης του. Αργότερα μπήκε στο Ινστιτούτο Alfredo Vásquez Acevedo για να παρακολουθήσει προπαρασκευαστικά μαθήματα νομικής, αν και δεν τα ολοκλήρωσε. Από μικρός έδειξε ενδιαφέρον για την πολιτική και την κοινωνική δικαιοσύνη, επηρεασμένος από την ατμόσφαιρα της εποχής.
Το ταξίδι του μέσα από τον ακτιβισμό και τον ένοπλο αγώνα
Ο Χοσέ Μουχίκα ξεκίνησε τον πολιτικό του ακτιβισμό στο Εθνικό Κόμμα, ένα εντυπωσιακό γεγονός δεδομένου ότι αυτό το κόμμα είναι σήμερα ένας από τους κύριους αντιπάλους του. Ωστόσο, στη δεκαετία του 1960, έκανε μια ριζική στροφή και εντάχθηκε στο Εθνικό Απελευθερωτικό Κίνημα-Τουπαμάρος (MLN-T), μια αριστερή ομάδα ανταρτών των πόλεων που χρησιμοποιούσε μεθόδους όπως επιθέσεις, απαγωγές και εκτελέσεις για να πολεμήσει αυτό που θεωρούσαν καταπιεστικό καθεστώς.
Αυτές οι δραστηριότητες τον οδήγησαν να περάσει 14 χρόνια στη φυλακή, πολλά από αυτά κάτω από εξαιρετικά σκληρές συνθήκες. Ο Μουχίκα ήταν περιορισμένος στην απομόνωση, ακόμη και σε μια στέρνα, όπου δεν είχε πρόσβαση σε βιβλία ή ανθρώπινη επαφή.
Κατά τη διάρκεια αυτών των ετών, ο Μουχίκα είπε ότι κατάφερε να επικοινωνήσει με τα ζώα για να παραμείνει υγιής. Στην ταινία “The Night of 12 Years”, ο Ουρουγουανός σκηνοθέτης Álvaro Brechner ανασκεύασε την ιστορία της αιχμαλωσίας και της απομόνωσης του Πέπε Μουχίκα και δύο άλλων ηγετών των Τουπαμάρος από τη στρατιωτική δικτατορία της Ουρουγουάης.
Η εμπειρία του Μουχίκα ως πολιτικός κρατούμενος επηρέασε βαθιά την κοσμοθεωρία του και, στη συνέχεια, την προσέγγισή του σε ορισμένες από τις βασικές πολιτικές κατά τη διάρκεια της θητείας του ως προέδρου. Ένα από τα πιο αμφιλεγόμενα ζητήματα κατά τη διάρκεια της προεδρίας του ήταν η προσπάθεια του Ευρυμένου Μετώπου, του κόμματος στο οποίο ανήκε, να καταργήσει τον νόμο περί λήξης, ο οποίος απέτρεπε τις έρευνες για παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων που διαπράχθηκαν κατά τη διάρκεια της στρατιωτικής δικτατορίας (1973-1985).
Παρά το γεγονός ότι ήταν μια προσωπικότητα που συνδέεται με τον αγώνα κατά της δικτατορίας, ο Μουχίκα αντιτάχθηκε στην κατάργηση αυτού του νόμου. Υποστήριξε ότι το μέτρο θα μπορούσε να ανοίξει ξανά τις πληγές του παρελθόντος και να αποσταθεροποιήσει τη χώρα, αντανακλώντας μια ρεαλιστική στάση σχετικά με τη δύσκολη ισορροπία μεταξύ δικαιοσύνης και συμφιλίωσης. «Δεν είμαι εθισμένος στο να ζω με μια ματιά προς τα πίσω, γιατί η ζωή είναι πάντα για το μέλλον και κάθε μέρα ξημερώνει», δήλωσε, ξεκαθαρίζοντας ότι, γι’ αυτόν, το μέλλον της Ουρουγουάης πρέπει να οικοδομηθεί κοιτάζοντας μπροστά, όχι ξαναζώντας τη σύγκρουση.
Η θέση αυτή προκάλεσε έντονη συζήτηση στη χώρα, καθώς ο νόμος υποβλήθηκε σε δημοψήφισμα δύο φορές πριν από την προεδρία του, με αποτέλεσμα να μην εγκριθεί η κατάργησή του. Αν και η απόφασή του επικρίθηκε από ορισμένους, ο Μουχίκα διατήρησε την πεποίθησή του ότι η εστίαση πρέπει να είναι στη διασφάλιση της ειρήνης και της σταθερότητας, όχι στην «αναβίωση των παλιών διχασμών».
Επιστροφή της δημοκρατίας και είσοδος του «Πέπε» στη θεσμική ζωή
Με την επιστροφή της δημοκρατίας στην Ουρουγουάη το 1985, ο Μουχίκα, μαζί με άλλα μέλη των Τουπαμάρος, αποφάσισε να αφήσει πίσω τον ένοπλο αγώνα και να συμμετάσχει στην πολιτική ζωή της χώρας. Ο Πέπε εντάχθηκε στο Ευρύ Μέτωπο, έναν συνασπισμό αριστερών κομμάτων.
Το 1994, ο Μουχίκα εξελέγη βουλευτής και το 1999, γερουσιαστής. Από αυτές τις θέσεις ύψωσε τη φωνή του για την υπεράσπιση των δικαιωμάτων των εργαζομένων και της κοινωνικής δικαιοσύνης. Το 2005, υπηρέτησε ως υπουργός Κτηνοτροφίας και Γεωργίας στην πρώτη κυβέρνηση του αριστερού συνασπισμού Frente Amplio, υπό τον Πρόεδρο Tabaré Vázquez. Το αποκορύφωμα της πολιτικής του καριέρας ήρθε το 2009, όταν εξελέγη πρόεδρος της Ουρουγουάης.
Στις 29 Νοεμβρίου του ίδιου έτους, ο Χοσέ Μουχίκα συγκέντρωσε το 54,63% των ψήφων στον δεύτερο γύρο των εκλογών ενάντια στον πρώην πρόεδρο της Ουρουγουάης Λουίς Αλμπέρτο Λακάλε, πατέρα του Λουίς Λακάλε Που. Κατά τη διάρκεια της προεδρικής του θητείας, ο Μουχίκα εφάρμοσε μια σειρά προοδευτικών μεταρρυθμίσεων που τοποθέτησαν την Ουρουγουάη ως πρωτοπόρο στα ανθρώπινα δικαιώματα και τις πολιτικές ελευθερίες στην περιοχή. Αυτές οι πολιτικές εγκωμιάστηκαν ευρέως διεθνώς και τοποθέτησαν την Ουρουγουάη στον παγκόσμιο χάρτη ως παράδειγμα προοδευτικής δημοκρατίας.
Ωστόσο, αυτό που τράβηξε περισσότερο την προσοχή του κόσμου ήταν ο αυστηρός τρόπος ζωής του Μουχίκα, που επέλεξε να συνεχίσει να ζει στη λιτή φάρμα του, οδηγώντας το παλιό του Volkswagen Beetle και δωρίζοντας το 90% του προεδρικού του μισθού σε φιλανθρωπικούς σκοπούς. Έτσι κέρδισε το παρατσούκλι «ο φτωχότερος πρόεδρος στον κόσμο».
«Για να ζήσω, χρειάζομαι δύο ή τρία μικρά δωμάτια, μια κουζίνα, τα βασικά», είπε ο Μουχίκα σε συνέντευξή του το 2012 στο BBC Mundo.
Η πολιτική κληρονομιά του «Πέπε»
Η προεδρία του Μουχίκα, μεταξύ 2010 και 2015, άφησε βαθιά σημάδια στην Ουρουγουάη και απήχησε παγκοσμίως. Ένα από τα πιο εμβληματικά επιτεύγματα της Κυβέρνησής του ήταν η νομιμοποίηση της κάνναβης. Τον Δεκέμβριο του 2013, η Ουρουγουάη έγινε η πρώτη χώρα στον κόσμο που ρυθμίζει συνολικά την παραγωγή, τη διανομή και την κατανάλωση κάνναβης. Αυτό το μέτρο επιδίωξε να καταπολεμήσει τη διακίνηση ναρκωτικών και να μειώσει τις βλάβες που συνδέονται με τη χρήση ναρκωτικών.
Ο Μουχίκα υπερασπίστηκε αυτόν τον νόμο ως ζήτημα δημόσιας υγείας και ανθρωπίνων δικαιωμάτων, αμφισβητώντας την επικρατούσα απαγορευτική προσέγγιση. «Η νομιμοποίηση της μαριχουάνας δεν είναι ωραία, αλλά είναι ακόμη χειρότερο να παραδίδουμε ανθρώπους στη διακίνηση ναρκωτικών. Ο μόνος υγιής εθισμός είναι η αγάπη», είπε ο Μουχίκα σχετικά με την ψήφιση αυτού του νόμου.
Επιπλέον, κατά τη διάρκεια της θητείας του, η Ουρουγουάη ήταν ευρέως γνωστή για τη δέσμευσή της στα δικαιώματα LGBTQ+. Τον Απρίλιο του 2013, το Κογκρέσο ψήφισε νόμο που νομιμοποιεί τους γάμους ομοφυλόφιλων, καθιστώντας την Ουρουγουάη τη δεύτερη χώρα στη Λατινική Αμερική —μετά την Αργεντινή— που αναγνωρίζει πλήρως αυτό το δικαίωμα. Ο Μουχίκα υποστήριξε αυτή τη νομοθεσία με την πεποίθηση ότι δεν αφορούσε την παραχώρηση προνομίων, αλλά μάλλον την αναγνώριση δικαιωμάτων που «έπρεπε πάντα να είναι εγγυημένα».
«Ο γάμος των ομοφυλοφίλων είναι παλαιότερος από τον κόσμο (…). Λένε ότι είναι σύγχρονος και είναι παλαιότερος από όλους μας. Είναι μια αντικειμενική πραγματικότητα. Υπάρχει. Η μη νομιμοποίησή του θα ήταν άσκοπα βασανιστήρια εις βάρος των ανθρώπων», δήλωσε ο Μουχίκα όταν υπέγραψε το νόμο.
Μια άλλη σημαντική πρόοδος υπό την κυβέρνησή του ήταν η αποποινικοποίηση των αμβλώσεων. Τον Οκτώβριο του 2012, η Ουρουγουάη ψήφισε νόμο που επιτρέπει στις έγκυες γυναίκες να έχουν πρόσβαση σε νόμιμες αμβλώσεις κατά τις πρώτες 12 εβδομάδες της εγκυμοσύνης.
Ο Μουχίκα, προσωπικά δεν υποστήριξε την άμβλωση, υποστήριξε τον νόμο επειδή τον θεωρούσε ζήτημα δημόσιας υγείας και κοινωνικής δικαιοσύνης. «Όλοι είναι κατά των αμβλώσεων. Αλλά εάν παρέχεται υποστήριξη σε μια γυναίκα που παίρνει αυτή την απόφαση, ορισμένοι από εμάς πιστεύουν ότι πολλοί θα υποχωρήσουν. Με αυτόν τον τρόπο, θα σώζαμε περισσότερες ζωές», είπε σε συνέντευξή της στο BBC Mundo.
Η δέσμευση του Μουχίκα για κοινωνική δικαιοσύνη αντικατοπτρίστηκε επίσης στις προσπάθειές του να μειώσει τη φτώχεια και την ανισότητα στην Ουρουγουάη. Πρωτοβουλίες όπως το Plan Ceibal, το οποίο παρείχε φορητούς υπολογιστές σε όλους τους μαθητές των δημόσιων σχολείων, απέδειξαν το όραμά του για την εκπαίδευση ως μηχανή κοινωνικής αλλαγής. Υπό την ηγεσία του, η Ουρουγουάη γνώρισε σημαντική μείωση της φτώχειας, η οποία βελτίωσε την ποιότητα ζωής για χιλιάδες Ουρουγουανούς. Επιπλέον, η οικονομία κατέγραψε μέση ετήσια ανάπτυξη 5,4%. Αυτή η επέκταση μείωσε την ανεργία στο 6,5% έως τον Δεκέμβριο του 2014 και το ποσοστό της φτώχειας στο 11,5%. Δέκα χρόνια νωρίτερα, το 2004, το ποσοστό φτώχειας έφτανε το 39,9%, σύμφωνα με το Εθνικό Ινστιτούτο Στατιστικής της Ουρουγουάης.
Ο Μουχίκα, επίσης γνωστός για τη βαθιά του αγάπη για τη φύση, έγινε ένας ακούραστος υποστηρικτής ενός μοντέλου ανάπτυξης που έδινε προτεραιότητα στην ανθρώπινη ευημερία και την προστασία του πλανήτη. Σε μια αξιομνημόνευτη ομιλία στη Διάσκεψη των Ηνωμένων Εθνών για τη Βιώσιμη Ανάπτυξη το 2012, ο πρώην πρόεδρος της Ουρουγουάης αμφισβήτησε τον αχαλίνωτο καταναλωτισμό και υποστήριξε μια πιο ανθρώπινη και βιώσιμη προσέγγιση, δηλώνοντας ότι «η ανάπτυξη δεν μπορεί να είναι αντίθετη με την ευτυχία».
Δεν ήταν όλα ρόδινα κατά τη διάρκεια της Προεδρίας του. Μία από τις μεγαλύτερες κρίσεις ήταν η χρεοκοπία του αερομεταφορέα Pluna της Ουρουγουάης. Με ίδρυση το 1932, η εταιρεία κήρυξε πτώχευση το 2012 μετά από κακή διαχείριση και την επακόλουθη δημοπρασία του αεροσκάφους της. Αυτό το σκάνδαλο οδήγησε στη δίωξη του τότε υπουργού Οικονομίας, Fernando Lorenzo, και του προέδρου της Banco República, Fernando Calloia.
Από την άλλη, σε επίπεδο εκπαίδευσης, δεν κατάφερε να αντιστρέψει τα υψηλά ποσοστά επανάληψης και εγκατάλειψης που υπήρχαν στο σύστημα δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης της χώρας. Και από τα 39 λύκεια που υποσχέθηκε να χτίσει κατά την προεκλογική εκστρατεία, μόνο τα εννέα ολοκληρώθηκαν μέχρι το τέλος της θητείας του, σύμφωνα με την εφημερίδα “El Observador”. Αυτή ήταν μια από τις πιο σημαντικές επικρίσεις που δέχθηκε από τα κόμματα της αντιπολίτευσης, δεδομένου ότι ο Μουχίκα είχε ανακοινώσει «εκπαίδευση, εκπαίδευση και εκπαίδευση ξανά» στην ομιλία του για την ορκωμοσία της προεδρίας.
Ακόμη και ο πρόσφατα εκλιπών Πάπας Φραγκίσκος τον περιέγραψε κάποτε ως «σοφό άνθρωπο», ενώ ηγέτες όπως ο Μπαν Κι Μουν, πρώην Γενικός Γραμματέας του ΟΗΕ, τόνισαν την ικανότητά του να «εμπνέει τις μελλοντικές γενιές».
Μέσα από το παράδειγμά του για απλή ζωή και την υπεράσπιση των ανθρώπινων αξιών πάνω από τα οικονομικά και πολιτικά συμφέροντα, ο Μουχίκα άφησε ανεξίτηλο σημάδι στην Ουρουγουάη, στην παγκόσμια πολιτική και στη συλλογική συνείδηση της Λατινικής Αμερικής.
Πηγή: France 24
